Zet toegankelijkheid op de kaart in jouw organisatie

Zelfs UX’ers die bevlogen zijn over toegankelijkheid en hier graag meer mee willen doen in hun werk, vinden het moeilijk om de principes toe te passen in hun bedrijf. In dit artikel geef ik een aantal praktische handvatten om hiermee te beginnen.

Vanuit mijn interesse in toegankelijkheid probeer ik op de hoogte te blijven van wat er speelt op dit gebied en hoe ik bedrijven kan helpen om de toegankelijkheid van hun website of app te verbeteren. Ik merk dat het onderwerp vaak maar weinig aandacht krijgt en soms zelfs helemaal niet wordt meegenomen in designprocessen.

Als websites en apps toegankelijk zijn, betekent het dat zoveel mogelijk mensen die kunnen gebruiken. Er moet dus bij het ontwerp ook rekening worden gehouden met mensen met een beperking.

Toegankelijkheid wordt steeds belangrijker

De groep mensen met een beperking (verschillende soorten) is groot en zal in de toekomst ook nog toenemen door de vergrijzing. Bij een oudere populatie komen visuele, auditieve en functionele beperkingen nu eenmaal vaker voor.

In 2018 was al 18,9% van Nederlandse bevolking 65 jaar of ouder en hadden bijna 1 miljoen mensen in Nederland matige tot ernstige problemen met hun zicht. De verwachting is dat dit er meer zullen worden. Tegelijkertijd speelt het internet een steeds grotere rol in ons leven, en in de dienstverlening van bedrijven en overheden. Een hele belangrijke reden dus voor  ontwerpers om rekening te houden met toegankelijkheid.

Toch zijn websites of apps op dit moment vaak niet of te weinig toegankelijk. Zo blijkt uit een steekproef van de organisatie Stuurlui van afgelopen oktober dat slechts 28% van de homepagina’s van Nederlandse gemeenten toegankelijk is voor mensen met een beperking. Uit een onderzoek van Stichting Accessibility onder 8600 zorginstellingen, blijkt zelfs dat geen van deze websites toegankelijk is mensen met een beperking.

Bedrijven geven toegankelijkheid te weinig prioriteit of weten er te weinig vanaf. In de praktijk zie ik ook dat bedrijven vaak een geïdealiseerd beeld hebben van hoe hun eindgebruiker eruitziet. Vooral bij commerciële bedrijven zijn de ideale eindgebruikers vaak jonge, trendy, actieve, gezonde mensen met een druk sociaal leven. Websites en apps worden doorgaans ontworpen met deze groep in gedachten. Beperkingen passen niet bij in beeld.

Focus moet weg van de technische checklist

Een interessante kijk op wat belangrijk is voor een toegankelijke website, biedt het promotieonderzoek van Eric Velleman. Hij ontdekte dat organisatieprocessen ook belangrijk zijn bij de toegankelijkheid van websites. Het gaat dus niet alleen om het aflopen van de technische checklist van WCAG (de internationale standaard van toegankelijkheid op het web).

Velleman keek specifiek naar gemeentewebsites in Nederland. Gemeenten hebben een verplichting om te voldoen aan de richtlijnen die zijn gesteld in de WCAG. Ze blijken hier grote moeite mee te hebben.

Uit zijn onderzoek blijkt dat websites van gemeenten beter scoren op de toegankelijkheidsstandaarden als ze een aantal processen in hun organisatie toepassen. Het gaat daarbij specifiek om de volgende processen:

• Ontwikkelen van bewustwording en kennis
• Betrokkenheid van (top)management
• Aanpassen van de organisatorische structuur
• Monitoring en rapportage
• Toepassen van informatiesystemen (bijvoorbeeld CMS en tools voor toegankelijkheidstesten)

Deze resultaten suggereren dat organisatieverandering erg belangrijk is voor de mate van toegankelijkheid. Ook moet toegankelijkheid een rol spelen in het werk van meer mensen dan alleen de UX’ers. Met name bewustwording en betrokkenheid van het (top)management lijkt belangrijk te zijn voor succesvolle toegankelijkheid.

Van checklist naar bewustwording

Weet je als UX’er niet zo goed hoe je deze informatie in de dagelijkse praktijk kunt toepassen? Dat begrijp ik. Over het algemeen hebben UX’ers geen invloed op de organisatiestructuur, informatiesystemen of zaken waar het management zich mee bezighoudt. Zelfs de meest bevlogen UX’ers zullen het daarom moeilijk vinden deze organisatieprocessen te veranderen.

Maar waar je wel invloed op hebt, is de ontwikkeling van bewustwording en kennis in jouw organisatie. Allereerst bij je collega’s, en hopelijk ook bij degenen die beslissingen nemen. Bovendien geloof ik dat bewustwording essentieel is voor alle andere processen die genoemd worden in het onderzoek van Velleman. Daarom moet dit altijd de eerste stap zijn op weg naar een toegankelijke website.

Bewustwording in 3 stappen

Hoe zorg je er nu voor dat in elk geval jouw collega’s, en het liefst ook de (top)managers in je bedrijf, voelen hoe belangrijk toegankelijkheid is en wat de impact hiervan is op het leven van hun klanten?

Hieronder mijn ideeën over hoe je bewustwording en kennisdeling in de praktijk kunt aanpakken.

1. Begin bij jezelf

Het eerste punt spreekt voor zich. Als je iets wil veranderen, dan kun je het beste bij jezelf beginnen en het goede voorbeeld geven. Of je je nu bezighoudt met design, front-end of onderzoek, je kunt als UX’er in je eigen werk altijd aandacht besteden aan toegankelijkheid.

In mijn rol als onderzoeker neem ik bijvoorbeeld toegankelijkheid altijd mee in mijn designadviezen. Ook als ik niet test met participanten met een beperking. Stel: uit mijn test blijkt niet dat een kalender met de kleuren groen en rood moeilijk leesbaar is. Dan adviseer ik toch de kalender aan te passen. Voor bepaalde kleurenblinden zijn deze kleuren namelijk niet te onderscheiden. Dus is de kalender niet goed leesbaar.

2. Deel met anderen

Ga de zeepkist op! Probeer het belang dat jij hecht aan toegankelijke websites en apps te delen met jouw collega’s. Je wilt natuurlijk niet overkomen als die toegankelijkheids-zeurpiet die om de haverklap begint over onvoldoende kleurcontrast of te kleine letters. Richt je daarom op wat er al op dit moment al goed gaat of steek het positief in.

Benoem toegankelijkheidsvraagstukken

Een goede manier om toegankelijkheidsvraagstukken te benoemen is door het te verwerken in alle fasen van de projecten waar jij aan werkt. Noem het op relevante momenten en probeer het vooral op de agenda van een project te krijgen. Vraag bijvoorbeeld bij een nieuw project: “En in welke fase gaan wij ervoor zorgen dat mensen met een screenreader om kunnen gaan met de nieuwe website?” Of vraag: “Welk leesniveau gaan we gebruiken bij het schrijven van de teksten?”

Deel interessante inzichten

Een andere manier is om informatieve artikelen en videomateriaal te delen. Voorbeelden van video’s zijn:

• Access, een korte film van Cory Joseph. Cory is een UX-designer die zelf een visuele beperking heeft en in deze film vertelt over hoe hij technologie beleeft vanuit zijn perspectief: iemand met een beperking én designer.
• How blind people use iPhones, een Buzzfeed-video waarin meerdere mensen met een visuele beperking vertellen over hoe zij hun iPhone gebruiken in het dagelijks leven en welke ondersteunende technologie hen hierbij helpt.

Je kunt ook afkijken bij de acties die anderen al hebben ondernomen om toegankelijkheid in hun organisatie op de kaart te krijgen. Ter inspiratie:

• Hang accessibility-posters op. Tijdens de accessibility awareness month in mei 2018 heeft Gretchen Natch, in samenwerking met Dribble, het belang van toegankelijkheid in de spotlight gezet door bij Amazon accessibility-posters op te hangen met boodschappen als “Can blind customers use your product?” en “Can all customers see your colour choices?”. Een relatief eenvoudige manier om de discussie te starten.
• Deel goede voornemens. Sheri Byrne-Haber had in december het leuke idee om 12 goede voornemens voor 2019 te introduceren rondom toegankelijkheid. Je zou iets soortgelijks met jouw team ook kunnen uitproberen.

Het belangrijkste is dat je zorgt dat collega’s zich op z’n minst bewust zijn dat een deel van hun gebruikers te maken hebben met een beperking. En dat zij weten hoe zij hier iets mee moeten doen. En vind bij voorkeur ook medestanders die dit thema samen met jou op de kaart willen zetten binnen jullie organisatie.

3. Maak het voelbaar

Als mensen iets zelf beleven heeft het meer impact, dan als iemand het ze vertelt. Dit is ook waarom er in de UX-wereld op wordt gehamerd om bij gebruikerstesten aanwezig te zijn. Zien ís geloven. Dit geldt zeker voor toegankelijkheid. Hoe groot de groep gebruikers die wordt buitengesloten soms ook is, die groep is vaak niet goed zichtbaar in de boardrooms. En daar worden de beslissingen gemaakt.

Probeer het zelf maar eens. Gebruik eens een dag lang niet je muis en doe alles met het toetsenbord. Dit is wennen, want je kent tenslotte de shortcuts van je toetsenbord niet. Geef jezelf dan een halve dag om het uit te vogelen en eraan te wennen. Bezoek dan diverse websites en kijk of dit makkelijk gaat. Zeker weten dat het ervoor zorgt dat jij met deze groep gebruikers voortaan rekening houdt in je ontwerp.

Een aantal manieren het voelbaar te maken voor je collega’s:

Organiseer een moment voor ondersteunende technologie

Organiseer een moment waarop collega’s jullie website of app kunnen proberen op ondersteunende technologie, zoals een screenreader. Dit kan je vrij gemakkelijk uitproberen. Dek, na een korte introductie van de technologie, het scherm van je collega’s af en laat ze een aantal belangrijke taken op de website uitvoeren. Het voorbeeld  van hierboven genoemde ongebruikte muis is ook een mooie test.

Als je het echt groots aan wil pakken, kun je ook een empathy lab organiseren. Hierin kunnen verscheidene beperkingen worden gesimuleerd en het bevat meer geavanceerde ondersteunende technologie, zoals screen magnification software en brillen die visuele beperkingen nabootsen. Hiermee kun je een gevarieerd beeld geven van hoe mensen met beperkingen jullie website beleven.

Doe usability-onderzoek met participanten met een beperking

Als UX-onderzoeker zie ik bij elk onderzoek opnieuw hoeveel impact het kan hebben op designers, product owners en managers om een gebruiker te zien worstelen met hun website of app. Gebruikers met een beperking zijn vaak nog veel meer een blinde vlek voor deze mensen dan een standaardgebruiker. Daar is dit effect dus nog veel sterker. In een volgend artikel licht ik verder toe wat er bij usability-testen met participanten met een beperking komt kijken. Ook leg ik uit waar je rekening mee moet houden als je dit gaat uitvoeren.

Organiseer een ontmoeting met gebruikers met een beperking

Niemand kan beter toelichten wat de invloed is van ontoegankelijkheid en waar mensen met een beperking tegenaanlopen bij het gebruik van technologie dan deze mensen zelf! Het Rijksmuseum pakt dit goed aan. Zij nodigen via de stichting Zonnebloem maandelijks mensen uit die tips en training kunnen geven aan het personeel over hoe zij mensen met een beperking goed en gastvrij kunnen ontvangen.

Ik ben benieuwd wat jouw ervaringen zijn rondom toegankelijkheid en hoe je dit binnen je organisatie op de kaart probeert te zetten. Wat zijn je succesverhalen en wat werkte juist niet?