Online beeldmateriaal: hoe zit het met kosten & rechten?

Niet zelden wordt een goed verhaal verpest door extreem suffe foto’s. Zonde. Besteed je zoveel tijd aan de tekst, doe je jezelf tekort met totaal nietszeggende, clichématige beelden. Je kent ze wel. Altijd weer die net iets te gladde stockfoto’s, high-key in de belichting, in een kantooromgeving en vaak net iets té geposeerd. Ze zijn bedoeld om het artikel te verluchtigen maar vaak wekken ze ergernis. Stockfoto’s zijn kortom de liftmuziek van de beeldkunst.

En dat terwijl er letterlijk miljarden beelden op het internet voor het oprapen liggen. Veel daarvan zijn bagger, maar dan blijven er nog altijd miljoenen goede en bruikbare beelden over. Beelden waar je niets voor hoeft te betalen, als je weet wat je doet en waar je moet zoeken.

Ik help je graag op weg in de wereld van kosteloze beelden. In dit artikel leg ik om te beginnen uit welke type bronnen er zijn, hoe het zit met licenties en gebruiksrecht en welke kosten er aan verbonden zijn.

Gratis is niet hetzelfde als rechtenvrij

Om te beginnen is gratis niet hetzelfde als rechtenvrij. Het is veilig om er vanuit te gaan dat de rechten altijd bij de maker van de beelden blijft. En dat je die maker altijd de credits geeft, dat wil zeggen dat je zijn of haar naam als auteursrechthouder bij de foto noemt.

Dan blijven er twee vragen over: wanneer moet je toestemming vragen en wanneer moet je betalen? Beide antwoorden hangen af van het licentiemodel.

Vraag de maker om toestemming

Als je bij een afbeelding termen ziet als Copyright, All rights reserved of het bekende symbool ©, dan weet je hoe laat het is. De maker wil geld zien voor het gebruik van zijn beeldmateriaal en wil niet dat je het beeld verandert. Daar moet je je dan ook aan houden. Niet alleen omdat dat nu eenmaal de wet is, maar ook omdat degene die zijn beeldmateriaal beschermt er waarschijnlijk van moet leven. Het ongeoorloofd gebruik van beschermd beeldmateriaal houdt toch een beetje het midden tussen winkeldiefstal en het niet betalen van een rekening van iemand die je wel degelijk een dienst heeft geleverd.

Vraag de maker dus om toestemming en de voorwaarden. Veel van dit beeldmateriaal wordt overigens door tussenhandelaren aangeboden. Stockfotosites zijn daar de bekendste van. Je kunt ze zien als de combinatie van agent en marktplaats voor fotografen die hun beelden aanbieden.

Over een claim valt te onderhandelen

Sommige daarvan bewaken de rechten van hun deelnemers met verve. Dit heb ik vorig jaar zelf ontdekt toen ik een email van GettyImages kreeg, met een claim van €580 voor het gebruik van een foto op onze website. Het ging om een afbeelding van postzegelformaat van een paar kleurige verfpotten, wat we bij een nieuwsberichtje hadden geplaatst. Het fotootje was inderdaad van het internet geplukt, al twee jaar eerder. Ik geloof niet dat het nieuwsbericht nog veel gelezen werd. Ik heb als volgt op de claim gereageerd:

Om te beginnen heb ik de foto direct verwijderd. Daarmee is de overtreding niet ongedaan gemaakt, dus ik heb ook gelijk een e-mail aan GettyImages geschreven waarin ik hun rechten erkende, maar de hoogte van de afkoopsom bestreed. Ik gaf aan dat het beeld erg klein was en op een nauwelijks gelezen pagina stond. Ik bood aan de helft van hun bedrag te betalen.

Mijn bod werd per kerende post geaccepteerd, dus ik denk eigenlijk dat er nog wat meer te onderhandelen viel. Maar de les uit dit verhaal: gebruik geen beeldmateriaal waarvan je niet zeker weet hoe de rechten geregeld zijn, en als je dat wel weet: houd je dan aan de voorschriften. Niet voor niets heeft GettyImages als motto: The internet is not a free self service.

Waar komt een beeld vandaan?

Er wordt op het internet zo veel gekopiëerd, geknipt en geplakt dat niet altijd duidelijk is waar een afbeelding vandaag komt. Soms staat het in de metadata van een foto. Die kun je zien door in een fotoviewer, bijvoorbeeld de standaard Windows Viewer, de properties op te vragen. In de EXIF- of IPTC-data die je dan te zien krijgt, staat een veld Copyright Notice en een veld Usage Rights Notice. Helaas zijn die velden bij doorgekopieerde en bewerkte foto’s vaak leeg.

Bron van foto kan je achterhalen

In dat geval kun je via zogeheten ‘reverse image search’ de bron van de foto achterhalen. TinEye is na het uploaden van een foto alle vindplaatsen laten zien. Maar je kan het ook gewoon met Google Afbeeldingen doen. Ook daar kun je ook een foto uploaden om de vindplaatsen te zien te krijgen. Hier krijg je er vaak meer te zien dan bij TinEye. Google zou Google niet zijn als ze niet ook meteen aangeven wat het waarschijnlijke onderwerp van de foto is, en waar je er meer informatie over kunt vinden.

Creative Commons

Maar je kunt jezelf ook al die moeite besparen. Er is voldoende beeld te vinden waar je niet voor hoeft te betalen en je geen zorgen hoeft te maken over de rechten. Veel fotografen verspreiden hun beelden tegenwoordig onder een gemeenschappelijk licentiemodel dat Creative Commons (CC) heet.

Dit model, dat niet alleen fotografen maar bijvoorbeeld ook muzikanten en filmmakers gebruiken, is bedacht om het voor creativelingen makkelijker te maken om hun werk verspreid te krijgen, zonder ingewikkelde auteursrechtenkwesties. Zoals CC het zelf op zijn site formuleert: “Met een Creative Commons licentie behoud je al je rechten, maar geef je aan anderen toestemming om je werk te verspreiden, met anderen te delen of bij sommige licenties ook om het werk te bewerken.”

Zes niveaus van de Creative Commons licentie

De Creative Commons licentie kent zes niveaus, van ‘je mag er alles mee als je de maker maar noemt’ tot ‘je mag het gebruiken, maar je moet de maker melden, je mag het niet veranderen en je mag er geen geld aan verdienen’.

Combinaties van vier iconen maken duidelijk welke voorwaarden gelden (de teksten bij de iconen zijn van Creative Commons):

Naamsvermelding. Je staat anderen toe om het werk waar jij auteursrecht op hebt te kopiëren, distribueren, vertonen, en op te voeren, en om afgeleid materiaal te maken dat op jouw werk gebaseerd is – maar uitsluitend als jij vermeld wordt als maker.

Niet-commercieel. Anderen mogen je werk kopiëren, vertonen, distribueren en opvoeren, alsmede materiaal wat op jouw werk gebaseerd is, mits niet voor commerciële doeleinden.

GeenAfgeleideWerken. Anderen mogen je werk kopiëren, distribueren, vertonen en opvoeren mits het werk in de originele staat blijft. Het is niet toegestaan dat anderen jouw werk gebruiken als basis voor nieuw materiaal.

GelijkDelen. Je staat anderen toe om van jouw werk afgeleid materiaal te maken onder de voorwaarde dat zij het onder dezelfde licentie vrijgeven als het originele werk.

Deze vier iconen komen in zes combinaties voor. Soms worden de iconen niet gebruikt, maar alleen de (enigszins cryptische) omschrijving. Onderstaande tabel erbij maakt duidelijk wat ze bedoelen:

 Naamsvermelding

 Naamsvermelding-GelijkDelen

 Naamsvermelding-NietCommercieel

 Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen

 Naamsvermelding-GeenAfgeleideWerken

 Naamsvermelding-NietCommercieel-GeenAfgeleideWerken

Op de webiste van Flickr zijn de licenties uitgebreider en in gewonemensentaal uitgelegd. Ook dit artikel in Wikipedia legt het goed uit. De officiële licenties inclusief de kleine lettertjes vind je hier.

Licentiekiezer

En als je zelf beelden maakt en verspreidt: op de site van Creative Commons is een handige tool te vinden waarmee je makkelijk kunt bepalen welke licentie voor jouw van toepassing is.

Public Domain

Naast moderne beelden die onder Creative Commons zijn geplaatst, is er nog een grote categorie van interessante beelden waarvan de auteursrechten vervallen zijn. Dit zijn beelden die ouder zijn dan 70 jaar,. Daarna komen deze in het publieke domein terecht. Zulke afbeeldingen zijn vaak inhoudelijk extra interessant (hier in het tweede artikel meer over).

Overigens bestaat er naast het recht van de maker van het beeld ook nog de rechten van de geportertreerde en/of de maker van het geportretteerde (in geval van bijvoorbeeld een foto van een kunstwerk). Dus ook als de foto zelf onder CC is uitgebracht, ben je in die gevallen niet alijd zeker dat je het beeld zomaar mag gebruiken.

Er is meer ingewikkelde materie, maar daar zou dit artikel te lang door worden. Maar nog één tip: in het geval van afbeeldingen van bekende mensen en kunstwerken, kun je maar beter toestemming vragen. Better safe than sorry!

Foto intro: foto door Mohamed Muha (licentie: CC Naamsvermelding-GelijkDelen)