De digitale democratie

De term ‘digitale democratie’ intrigeert me. Ik kwam de term tegen in een onderzoek van Ernst & Young. Het consultancybureau onderzocht hoe burgers staan tegenover digitaal stemmen. Positief, zo blijkt. Maar liefst 81 % geeft graag zijn stem via internet. Tijd om eens te kijken naar de mogelijkheden van de digitale democratie.

We zijn opgegroeid met de democratie en geloven er heilig in. Zo heilig zelfs dat we er oorlogen mee rechtvaardigen. Zal internet ons systeem – de parlementaire democratie – verbeteren en versterken, of komt er een totaal ander systeem voor in de plaats? Gaan we terug naar het oude Athene, de bakermat van de democratie, waar iedereen mocht meebeslissen over alles? Of zorgt het voor een versterking van de huidige democratie?

De macht van de burger
TON (ja, Rita, ik noem je partij gewoon TON) doet een poging terug te gaan naar de ‘echte’ democratie. De burger laat weten wat hij vindt, en de politiek (in dit geval Rita) gaat ermee aan de slag. Democratie zoals het bedoeld was in Athene. Nu kun je zeggen dat Verdonk populistisch bezig is. Eens, maar dat doet niks af aan het principe ‘de burger beslist’. Je kunt er toch moeilijk op tegen zijn dat burgers beslissen over hun eigen land, zullen voorstanders van de ‘authentieke democratie’ zeggen. Toch zie ik een directe democratie niet als het grote voordeel van de digitale democratie. Ten eerste omdat democratie voor mij meer is dan de wens van de meerderheid. Ten tweede omdat ik – en velen met mij – niet de tijd heb om me overal in te verdiepen (er zijn meer redenen, maar ik beperk me tot de belangrijkste). Nee, internet – en daarmee de digitale democratie – biedt volgens mij meer en betere mogelijkheden.

Van mediacratie naar digitale democratie
De manier waarop we communiceren, informatie vergaren en onze tijd indelen is door de media en door internet veranderd. Politici doen gewild en ongewild mee. We lezen op het blog van Bos dat hij een ‘helse klus’ heeft geklaard en we zien Vogelaar met haar mond vol tanden op GeenStijl. We zien dus steeds beter wat politici doen. Maar ze weten die camera’s ook in hun voordeel te gebruiken. Onzinnige Kamervragen over een kreeft dragen nauwelijks bij aan het debat, maar vormen wel de publieke opinie. En een minister knettergek noemen maakt je niet geliefd in de kamer, maar wel daarbuiten.

Resultaat van al die media, tv én internet, is dat imago belangrijker wordt dan inhoud. Zo heeft Verdonk geen partijpunten, maar ze ‘staat wel ergens voor’. De digitale democratie biedt volgens mij veel mogelijkheden om terug te gaan naar de inhoud. Burgers zijn niet dom. Maar je moet ze wel goed inlichten. Gebruik het wereldwijde web om inzicht te geven in de besluitvorming en leg online verantwoording af. Geef aan waarom er compromissen worden gesloten. Zet voor- en nadelen van een onderwerp op een rij en leg uit waarom het voordeel zwaarder weegt dan het nadeel.

Versterking van de democratie
Ik zie in de digitale democratie dus niet zozeer een totale verandering. Ik ben in grote lijnen tevreden met de parlementaire democratie. Het mag alleen allemaal wat duidelijker en sneller. Professor in communicatiewetenschappen A.G.M. van Dijk ziet in internet vooral ook mogelijkheden voor versterking van de democratie. Hij geeft in ‘Digitale democratie: illusie en realiteit’ de volgende definitie:‘Digitale democratie is het gebruik van digitale media voor de versterking van democratie in het algemeen en burgerparticipatie aan het politiek systeem in het bijzonder.’Hij gaat in zijn artikel uitgebreid in op de (on)mogelijkheden van de digitale democratie. Het stuk dateert uit 2000, maar is naar mijn idee nog verrassend actueel. In het eerste hoofdstuk komen de 3 mogelijke voordelen van de digitale democratie ter sprake. Deze werden in 1999 door Tsagarousianou geformuleerd. De digitale democratie:

1. verbetert de politieke informatievoorziening en -uitwisseling door en tussen regering, openbaar bestuur, politieke vertegenwoordigers, politieke partijen, gemeenschappen en individuele burgers;
2. ondersteunt het publiek debat, het overleg en de gemeenschapsvorming;
3. vergroot de participatie en de invloed in politieke besluitvorming door burgers.

Er zijn 3 partijen die de bovenstaande punten mogelijk kunnen maken. Zij hebben invloed op het ontstaan van een digitale democratie:

• (organisaties van) burgers
• massamedia
• overheidsorganen

In hoeverre heeft de digitale democratie haar beloften al waargemaakt? Is de politieke informatievoorziening verbeterd? Hebben we meer inspraak en invloed op de besluitvorming? Van Dijk gaat daar ook op in, maar inmiddels zijn we al wel 8 jaar verder. Tijd voor een kleine evaluatie en een blik op de toekomst.

Verbetering van informatievoorziening
In de informatievoorziening is al veel vooruitgang geboekt. We zijn niet meer afhankelijk van het NOS-journaal of de krant om nieuws te krijgen. Elke politieke partij heeft een site waarop de standpunten worden uitgelegd en waar de lijsttrekker een blog bijhoudt. Maar, zoals Van Dijk ook aangeeft, belangrijk is dat de informatie betrouwbaar, toegankelijk en bruikbaar is. Bos spreekt namens het Kabinet. Hij is dus bevooroordeeld. En dat geldt ook voor de websites van de partijen. De media hebben met internet natuurlijk ook nieuwe afzetkanalen. Maar zorgt dat voor een betere informatievoorziening, of zorgt het gewoon voor meer informatie? We zijn zeker sneller op de hoogte van wat er in de politiek speelt, maar overzicht en inzicht ontbreken.

Qua informatievoorziening heeft internet haar belofte volgens mij maar gedeeltelijk waargemaakt. Het zijn vooral oude media die digitaal worden gemaakt. Ik zou graag een onafhankelijk politiek portal zien; Een semi-open website waar partijen openlijk met elkaar in debat gaan, waar je informatie vindt over ons politieke systeem en waar je alle blogs van politici bij elkaar hebt. Die informatie helpt bij het verkleinen van de afstand tussen burger en overheid en vergroot de kennis die de burger heeft van het politieke systeem.

Ondersteuning politiek debat
Na een beetje zoeken kwam ik achtereenvolgens terecht op burger-overheid.nl, burgerlink.nl en e-overheid.nl. Allemaal initiatieven om de burgerparticipatie te verhogen met behulp van internet. Het huidige kabinet maakte ook gebruik van internet om de dialoog aan te gaan. Op de site samenwerkenaannederland.nl kon je discussiëren en onderwerpen aansnijden. Een terugkoppeling is er echter niet geweest. De site staat nog steeds online, maar het kabinet doet niks meer met de informatie (blijkt uit de bedanktekst op de homepage).

Werkt dat eigenlijk wel, burgers laten participeren via internet? Je loopt vaak tegen problemen aan. Ten eerste is de kwaliteit van reacties meestal teleurstellend. Je krijgt weinig genuanceerde, veelal op emotie gebaseerde reacties. En als de participatie groot is – wat je uiteindelijk wilt – heb je niet de tijd om al die reacties te beoordelen. Van Dijk noemt andere problemen van online discussies:

“Het meest teleurstellend aan de elektronische discussies tot nu toe is hun gebrekkige kwaliteit, gemeten aan de mate van interactiviteit en de spreiding van deelname. Meestal gaat het om eenmalige reacties op een openingsdocument of op de inbreng van anderen. De meningen lopen daarbij vaak ver uiteen en zij komen niet meer bij elkaar. In face-to-face is er een groepsdruk aanwezig om tot een zekere consensus en tot conclusies te komen. Elektronische discussies leveren zelden duidelijke resultaten op. Hierdoor wordt de kans nog geringer dat vertegenwoordigers en bestuurders deze overnemen. Het probleem is dat elektronische discussies in hun snelheid en directheid botsen op de traagheid van de politieke vertegenwoordiging en de ambtelijke cultuur van het openbaar bestuur.”

Maar hoe zit het dan met de invloed op besluitvorming? We kunnen natuurlijk onze mening op andere manieren laten horen en zo de politiek laten weten wat we vinden.

Invloed op de besluitvorming
In 2005 werd 21minuten.nl opgezet. Doel is ‘de burger de kans te geven op een directe manier een bijdrage te leveren aan de meningsvorming rond belangrijke maatschappelijke onderwerpen.’ Ik heb 2 keer meegedaan met het onderzoek van 21minuten.nl. De opzet is simpel, de vragen pittig. Je beseft door de vragen welke keuzes gemaakt moeten worden. Je kunt bijvoorbeeld niet eisen dat we 6-baanswegen en gratis openbaar vervoer krijgen, meer investeren in het terugdringen van CO2-uitstoot en tegelijkertijd minder belastingen hoeven te betalen (zie onderzoek TNS-NIPO). Naar mijn idee kweek je op deze manier begrip voor keuzes, terwijl je tegelijkertijd een goede indruk krijgt van wat de bevolking wil.

Democratie in ontwikkeling
Een goed aangeslagen initiatief op het gebied van digitale democratie is de Stemwijzer. Tijdens de verkiezingen in 2006 werd Stemwijzer.nl bezocht door 4.767.611 mensen. Zulke initiatieven bewijzen dat je de massa goed kunt bereiken. Tegelijk zijn ook daar weer bedenkingen bij. Ik vulde de nieuwe Partijenwijzer, en wist me niet goed raad met de stellingen. Die waren zo kort door de bocht dat ik weinig meer kon doen dan de meeste stellingen over te slaan. Dat wordt denk ik grootste uitdaging voor de digitale democratie: ingewikkelde problemen eenvoudig maken, zonder inhoud te verliezen. En hoewel internet daar bij uitstek geschikt voor is, denk ik dat we nog een lange weg hebben te gaan.

Michel Vennema werkt als adviseur webcommunicatie bij internetbureau Isabel.