Je elektronische handtekening, doet die er eigenlijk wel toe?

Karel de Grote gebruikte al er al eentje, een handtekening. De keizer tekende een hokje, waarna een persoonlijk secretaris de handtekening afmaakte met letters. Karel was analfabeet, net als een groot deel van de bevolking. Handtekeningen zetten was destijds verder vrij ongebruikelijk. Inmiddels zijn we ver gevorderd met elektronische handtekeningen, maar in hoeverre doen die er eigenlijk toe?

Het ontstaan van de digitale handtekening

Het zetten van een handtekening is sinds de 16e eeuw een wijdverbreid gebruik. Onder meer door het toenemen van geletterdheid in de hogere kringen, raakte het zetten van een zegel of het verzegelen van een document ‘uit de mode’. De handtekening won in populariteit. Overigens, niet overal: in het oosten van Azië bestaat het gebruik van het zetten van een stempel of zegel nog steeds.

Natuurlijk moet ook de handtekening met zijn tijd meegaan en nu, na vijf eeuwen van gebruik, lijkt die tijd gekomen met de komst van het internet. Immers: hoe zet men een fysieke handtekening onder een e-mail of onder een digitaal contract? Dat is lastig. Logisch dus dat de elektronische (digitale) handtekening ontstaan is.

Rechtsgeldigheid elektronisch gesloten overeenkomsten

Hoe zit het met de rechtsgeldigheid van deze handtekeningen? Allereerst is van belang om te bekijken of een elektronische handtekening eigenlijk wettelijk gezien wel voldoet om een overeenkomst te sluiten. Immers: als de wet het niet toelaat om overeenkomsten elektronisch of digitaal te sluiten, is die handtekening ook niet erg van belang.

Vormvrij

Gemak dient de mens, volgens de wetgever. Het sluiten van overeenkomsten is namelijk in beginsel vormvrij. Dat houdt in dat partijen overeenkomsten kunnen sluiten op elke manier die zij willen. Dat kan op papier zijn, het kan mondeling zijn, het kan via gebarentaal zijn en een overeenkomst kan zelfs stilzwijgend tot stand komen.

De wet zegt: “Wanneer er een aanbod is én dat aanbod wordt aanvaard, dan is er een overeenkomst ontstaan.” Het digitaal sluiten van een overeenkomst met een elektronische handtekening is dus geen enkel probleem zolang er maar een aanbod is en een wederpartij die dat aanbod aanvaardt.

Let wel: er zijn uitzonderingen, al zijn die zéér minimaal. Zo is soms bijvoorbeeld alsnog tussenkomst van een notaris vereist of stelt de wet nog aanvullende eisen.

Waarom een elektronische handtekening?

Nu we weten dat het overgrote deel van alle overeenkomsten digitaal zou kunnen worden gesloten, gaan we bekijken hoe dat dan precies zou moeten plaatsvinden.

Akkoord

In principe kan dat gewoon door bijvoorbeeld een e-mail te verzenden met enkel ‘akkoord’ erin. Gaat iemand akkoord met een aanbod, dan komt de overeenkomst rechtsgeldig tot stand (er is immers een aanbod en er is een aanvaarding).

Het probleem met deze vorm van akkoord, ontstaat op het moment dat één van beiden eronderuit wil en zegt dat hij de e-mail niet heeft gestuurd. Dat kan problematisch zijn: wellicht zat een ander achter zijn pc, was zijn account gehackt of is de e-mail fake (een e-mailadres kan immers worden nagemaakt).

Vaak zal een rechter alsnog besluiten dat het wel duidelijk is dat deze persoon daadwerkelijk de verzender van de e-mails is, bijvoorbeeld op basis van ander e-mailverkeer tussen partijen.
Echter, wanneer de belangen groot zijn, is vertrouwen op de goede inschatting van de rechter niet voldoende. Dat geldt ook voor andere situaties, waarin geen relevant voorafgaand contact tussen partijen is geweest en er dus geen ondersteunend bewijs kan worden aangeleverd.

Bewijstechnisch doel

Een elektronische (digitale) handtekening kan dan uitkomst bieden. Deze handtekening is niet per se vereist voor de totstandkoming van een overeenkomst, maar een elektronische handtekening kan juridisch gezien wel uiting geven aan de ‘aanvaarding’ die nodig is. Daardoor dient zij voornamelijk een bewijstechnisch doel.

Dat bewijstechnisch doel werkt voornamelijk in het voordeel voor de wederpartij van degene die de handtekening gezet heeft. Met die digitale handtekening kan de ontvanger ervan bewijzen dat een bericht of akkoord van de verzender afkomstig is.

Welke vormen kan een elektronische handtekening aannemen?

Een elektronische handtekening kan een aantal verschillende vormen aannemen. Het kan gaan van een scan van de fysieke handtekening die onder een document gezet wordt, tot een unieke code die wordt gebruikt als handtekening. Natuurlijk moet die handtekening te controleren zijn door de wederpartij.

De verschillende vormen van de elektronische handtekening hebben elk een andere bewijskracht, die afhankelijk is van de vraag in hoeverre een dergelijke handtekening na te maken is.

Hierna een korte samenvatting van een aantal verschillende gradaties van de elektronische handtekening:

1. De simpele/gewone elektronische handtekening

Hieronder valt bijvoorbeeld een ‘scan van de fysieke handtekening’. De betrouwbaarheid daarvan is laag. Eenieder die ooit een ondertekende brief heeft gehad van de zetter kan deze handtekening namaken. De ontvanger kan wellicht wel controleren of de handtekening overeen komt, maar zekerheid dat deze ook écht door de wederpartij is gezet heeft hij niet. Dit is in feite een kopie van een echte handtekening en heeft dus weinig tot geen bewijskracht.

2. De geavanceerde elektronische handtekening

Deze tweede vorm beschouwen we soms ook als de ‘echte’ digitale handtekening, omdat deze vorm in de wet wordt gelijkgesteld met het zetten van een fysieke handtekening. Het betreft daarbij een handtekening die voldoende betrouwbaar moet zijn voor het doel dat zij moet dienen, ook gezien eventuele andere omstandigheden van het geval.

De echtheid ervan kan worden aangenomen (tegenbewijs is toegelaten) en als de echtheid vaststaat, levert een dergelijk document in beginsel dwingend bewijs op. Vaak werken deze handtekeningen met een uniek te genereren code (denk aan het ondertekenen van documenten, maar ook aan het ondertekenen van betaalopdrachten of overeenkomsten met bijvoorbeeld een RandomReader of een e-dentifier).

Deze code is te controleren door de wederpartij, zodat die zekerheid heeft dat het bericht van zijn beoogde wederpartij afkomstig is – en vaak tevens van het feit dat het document niet meer is gewijzigd na het ondertekenen.

3. De gekwalificeerde elektronische handtekening

Deze derde vorm is een handtekening die via certificaten werkt, die verstrekt zijn door uitgevers. De uitgever controleert of degene die het ‘certificaat’ (bijvoorbeeld een usb-stick of smartcard) persoonlijk (fysiek) in ontvangst neemt, ook daadwerkelijk de persoon is die hij stelt te zijn. Er vindt dus gezichtscontrole plaats aan de hand van een identificatiebewijs, bijvoorbeeld op kantoor bij de verstrekker van het digitale identificatiemiddel. Zo kan een uitgever van dergelijke usb-sticks of smartcards met zekerheid bevestigen dat degene die met dat identificatiemiddel elektronisch ondertekent, ook daadwerkelijk degene is die hij claimt te zijn.

De OPTA controleert namens de overheid de uitgevers van die certificaten, zodat er maximale zekerheid bestaat dat zij hun identificatieplicht bij het uitleveren van de usb-stick of smartcard goed naleven. Elke schakel in de keten is betrouwbaar op die manier. De zetter van de handtekening is dus ook daadwerkelijk degene die de handtekening mag zetten (of die persoon heeft zijn identificatiemiddel uitgeleend, maar dat is dan zijn eigen verantwoordelijkheid).

De gescande handtekening (1) is uiteraard onbetrouwbaar, aangezien het een kopie van een fysieke handtekening betreft. Manier 2, indien ‘voldoende betrouwbaar voor het doel’ (dat zegt de wet), is uiteraard betrouwbaar. De laatst beschreven elektronische handtekening is zonder meer betrouwbaar te noemen en is betrouwbaarder dan de geavanceerde elektronische handtekening.

In hoeverre is een betrouwbare online handtekening belangrijk?

Het zetten van een betrouwbare elektronische handtekening die niet na te maken is, is belangrijk wanneer de belangen groot zijn, of er een kans is dat de wederpartij achteraf kan en zal ontkennen dat hij de handtekening heeft gezet.

Meestal is dat niet aan de orde. In verreweg het grootste deel van de digitaal gesloten overeenkomsten, zullen partijen niet ontkennen dat de handtekening is gezet. Als er al een geschil ontstaat, zal dat eerder over de inhoud van de overeenkomst gaan.

Tevens is het belang in heel veel digitaal gesloten overeenkomsten klein en is het niet rendabel om op de meest veilige manier te willen ondertekenen of dat van de wederpartij te verlangen. Zou Domino’s van iedereen die een pizza online bestelt een gekwalificeerde digitale handtekening eisen, dan zouden ze weliswaar nooit bedonderd worden, maar dan zouden ze tevens weinig klanten die online bestellen overhouden.

Ten slotte: een normale fysieke handtekening geeft ook geen absolute zekerheid en toch is die al eeuwen tot grote tevredenheid in gebruik. De noodzaak van een absoluut waterdichte elektronische handtekening bestaat in de meeste gevallen dus niet.

Het draait om bewijskracht

De elektronische (digitale) handtekening biedt consumenten en ondernemers een manier om digitaal documenten te ondertekenen en zo overeenkomsten aan te gaan. De mate waarin zo’n handtekening bewijskracht heeft, is afhankelijk van het soort handtekening.

In verreweg de meeste gevallen is de noodzaak om een betrouwbare elektronische handtekening te zetten niet aanwezig. De totstandkoming van de meeste overeenkomsten is vormvrij en een (elektronische) handtekening is dus niet nodig.

De elektronische handtekening is voornamelijk van belang wanneer er bewijs moet worden geleverd. Het is dus vooral verstandig om betrouwbare elektronische handtekeningen te gebruiken wanneer er sprake is van grote belangen, en als je inschat dat de kans bestaat, dat de wederpartij achteraf zal beweren dat zij nooit partij was bij de overeenkomst.

Meestal kunnen we volstaan met het typen van ‘akkoord’, het klikken op ‘bestel’ of het stilzwijgend akkoord gaan. De digitale of elektronische handtekening is meestal niet nodig. Karel de Grote had in dat opzicht keizer kunnen zijn zonder handtekening.

Foto’s met dank aan Fotolia.com