Eerste hulp bij online participatie

In Nederland gebeurt genoeg op het gebied van online participatie en bestuurlijke innovatie. Toch lukken lang niet alle projecten en krijgen deze initiatieven niet de aandacht die ze verdienen. De reden hiervan is dat projecten los worden opgestart en nog onvoldoende in een bredere context worden gezien. Door het gebruik van de participatieladder kun je hier wel samenhang in aanbrengen en vergroot je je kans op succes met online participatie.

Bestuurlijke vernieuwing

Gemeenteraden en griffies in Nederland staan niet direct bekend als het toonbeeld van bestuurlijke innovatie. Ten onrechte, want bijna in elke gemeente waar ik de afgelopen jaren ben ik geweest worden op lokaal niveau kleine en grote experimenten opgestart. Sommige expliciet benoemt als innovatief project. Andere projecten meer vanuit de visie van de griffier of lokale partijen om de politiek een nieuwe impuls te geven. Weer andere griffiers proberen via slimme manieren vergaderingen en informatie net wat beter aan te laten sluiten bij de burgers in de stad en de lokale politici zelf.

Burgers nemen het initiatief

Daarbovenop komen burgers zelf met initiatieven om de overheid, het bestuur en de politiek te prikkelen of te veranderen. Denk bijvoorbeeld aan de stembreker en de staatsschuldmeter.

De gemene deler van alle experimenten en projecten die ik heb meegemaakt en gezien, is het doel de online participatie in de gemeente of provincie te vergroten. Het nieuwe digitale tijdperk vraagt ook een grotere invloed van de burger in de politiek en de overheid. Zoals in de Troonrede 2013 ook werd genoemd. Maken we een omslag naar een participatiesamenleving? Maar wat is online participatie. In dit artikel hanteer ik de definitie: ‘Door middel van technologie het vergroten van de invloed van burgers op het handelen van de overheid.’

Participatieladder als hulpmiddel

Bij de gemeenten merk ik dat ze een kader of stappenplan missen om de initiatieven in te plaatsen. Met een kader bedoel ik geen uitgebreid document met vijf kantjes. Daarmee zorg je dat je energie gericht op online participatie verzandt in bureaucratie. Of zoals een opdrachtgever eens stelde: “Voordat je het weet loop je met je schoenen in een doos met watten”. Dit kan daarom simpeler. Een manier om dit te doen is om de projecten in de participatieladder in te delen.

Online participatieladder ligt plat

De participatieladder is een goede methode om te bepalen in welke mate je burgers kan betrekken in het beleidsproces. Dit loopt van weinig participatie (informeren) tot volledige participatie (meebeslissen). Het is daarbij overigens niet de bedoeling om zo hoog mogelijk op de lader te komen. Figuurlijk gezien ligt de ladder op de grond. De participatieladder is een afwegingskader, waarin je per situatie kunt bepalen op welke trede van de ladder je burgers wil laten participeren.

Hieronder zal ik per trede van de ladder enkele voorbeelden geven van bestaande en mogelijke toepassingen in de praktijk.

Trede: Informeren

Er zijn verschillende manieren te bedenken voor online participatie met burgers met als doel informeren. Hieronder een aantal mogelijkheden.

Informatiesystemen

Sinds een paar jaar zijn alle openbare vergaderstukken van de gemeenteraden beschikbaar. Nog steeds zijn griffies bezig om deze informatie nog gebruiksvriendelijker te ontsluiten. Sommige leveranciers hebben applicaties ontwikkeld om vergaderstukken op de iPad te ontsluiten.

Videoverslaglegging

Vergaderingen van sommige gemeenteraden worden opgenomen en direct uitgezonden. Ook is het mogelijk om vergaderingen later terug te kijken. Met meer geavanceerde systemen is het zelfs al mogelijk om te filteren per agendapunt of terugzoeken wat één specifieke politicus heeft gezegd.

Facebook

Naast de gebruikelijke website voor vergaderstukken, gebruiken steeds meer gemeenteraden Facebook om de lokale politiek bekend te maken bij de jongere inwoners van de gemeente, zie bijvoorbeeld de Gemeente Amstelveen.

Twitter

Griffies hebben zelf een Twitteraccount om mededelingen te doen om procedurele informatie te geven over vergaderingen of gebruiken het account om de raad en raadsleden nog meer te profileren (zoals Utrecht). Raadsleden onderling gebruiken steeds vaker een raadshastags om tweets gerelateerd aan hun raadswerk te sturen (zoals #050 in Groningen). Het kan nog een stapje verder, de gemeenteraad in Enschede vergaderde met een parallel Twitterscherm tijdens een vergadering.

Trede: Raadplegen

De provincie Drenthe maakt gebruik van het Drents Panel om de burgers van de provincie te vragen naar hun mening over bepaalde issues. Politieke partijen kunnen een panelonderzoek aanvragen met een serie vragen. Het uitzetten van deze vragenlijst en het verwerken van de antwoorden wordt gedaan door de griffie. Ook de gemeente Almere kent een dergelijk instrument, het raadspanel.

Trede: Adviseren

De gemeenteraad van Almere heeft een kleine proef gedaan om raadsleden te laten adviseren door hun eigen achterban. Onder de projecttitel ‘Raadgevers’ kunnen raadsleden straks een raadsvoorstel verspreiden onder een groepje ‘volgers’ of vrienden. Deze becijferen het voorstel en geven inhoudelijke feedback. Behalve dat burgers dichter bij de lokale politiek worden betrokken, levert het ook nog eens tijdswinst op voor het raadslid. Het lezen van stukken is namelijk de grootste tijdsinspanning voor raadsleden. Door ze hiermee te ontlasten, kunnen ze hun tijd beter besteden aan fysiek contact met burgers en hun achterban.

Meerdere gemeenten zetten daarnaast een nieuwe stemtest in voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2014. Met DeStemVan, een tool die ik mee ontwikkel, kunnen burgers niet alleen een vragenlijst invullen om stemadvies te krijgen. Ze kunnen ook zelf ideeën aandragen voor hun gemeente en stemmen op de suggesties van anderen.

Trede: Coproduceren

De volgende trede is coproductie. Een aantal voorbeelden:

• De IJslanders gebruikten crowdsourcing om de nieuwe grondwet op te stellen.
• In Amsterdam is Amsterdam Opent gestart als methode om de kennis van burgers te gebruiken voor de stad.
• Verbeterdebuurt.nl is een initiatief waarbij burgers online hun problemen en ideeën over de openbare ruimte kunnen doen. Gemeenten kunnen hierop reageren en samen met burgers ideeën oppakken.

Trede: Beslissen

Hij die betaalt, bepaalt? Met deze bril op kun je crowdfunding zien als online participatie waarin burgers beslissen. In de Verenigde Staten wordt crowdfunding al actief toegepast op partij- en campagneniveau. De toenemende aandacht voor platformen zoals Kickstarter.com krijgt in Nederland ook meer vorm.

Een goed voorbeeld is het platform voordekunst.nl. Zowel de stichting NetDem en de gemeente Almere zijn in een experimentele fase om platformen op te richten waarbinnen burgers en instellingen online geld kunnen werven voor hun eigen projecten. Een tweede stap is dat de gemeente zelf middelen beschikbaar stelt voor initiatieven uit de samenleving. Zou crowdfunding daarmee subsidies kunnen vervangen?

De participatieladder biedt de mogelijkheid om de initiatieven binnen je gemeente in een bredere context te plaatsen. Op welke tredes sta je op dit moment? Wil je naar een andere trede? En welke consequenties heeft dit?

Spring niet te hoog ver

Een belangrijk aandachtspunt in online participatie dat je als overheidsorganisatie realistisch communiceert wat je met de input gaat doen. In veel gevallen worden burgers gevraagd om mee te denken of zelfs te coproduceren. Veelal wordt dit niet waargemaakt en blijven de burgers gefrustreerd achter.

Spring daarom niet gelijk te ver op de ladder, als deze plat op de grond ligt. Begin bij informeren en ga een treetje verder als je weet dat je de verwachtingen van de samenleving waar kan maken. Mis je nog interessante best practices en cases voor het bovenstaande overzicht? Vul deze dan zeker aan!

Foto intro met dank aan Fotolia