In 1 op 50 gevallen loopt het versturen van intieme beelden verkeerd af

Het gegeven dat diefstal fout is en dat de dief daarvoor bij uitstek verantwoordelijk is, zorgt dat er soms voor dat jij alles maar gerust laat slingeren, jij jouw ramen niet langer sluit en jij jouw voor- en achterdeur niet langer op slot doet? Nee, natuurlijk niet! Gezien de verstrekkende consequenties om persoonlijke eigendommen kwijt te raken, let jij wel degelijk op jouw spullen en sluit jij alle ramen en deuren goed af. Helemaal als jij uit huis vertrekt.

Het feit dat door rood licht rijden een overtreding is en dat de roodrijder voor alle gevolgen verantwoordelijk is, betekent dit dat jij bij een groen verkeerslicht zonder op- of omkijken gas geeft? Nou, de meesten van ons kijken wel degelijk even goed om zich heen om zichzelf te verzekeren dat het kruispunt inderdaad vrij is. De consequenties als dit toevallig niet zo blijkt te zijn, liegen er namelijk niet om.

Als de risico’s van bepaalde situaties goed invoelbaar zijn, dan volgen de meesten van ons een gezond tweesporenbeleid. Dat wil zeggen, dat behalve dat wij weten dat wij het recht of de moraliteit aan onze kant hebben als het mis gaat, wij daarnaast proberen te voorkomen dat het mis gaat!

Ongewenst doorsturen van intieme beelden ontmoedigen
Sexting is het versturen en ontvangen van naaktfoto’s, naaktfilmpjes of sexy berichtjes met
een mobiele telefoon, tablet of computer. Sexting als zodanig gebeurt altijd in wederzijds vertrouwen. Het nieuwste nummer van singer-songwriter MEAU ‘Stukje van Mij’ gaat over sexting en wat het voor iemand kan betekenen als intieme beelden die in vertrouwen zijn gedeeld op enig moment ongewenst worden doorgestuurd (i.c. ongewenste sexting of grensoverschrijdende sexting).

De onderliggende boodschap van het nummer is: denk na voordat je (intieme beelden) doorstuurt. Een boodschap die wordt gesteund door Rutgers, Fonds Slachtofferhulp, Helpwanted, Soa Aids Nederland en KPN. Een sympathieke campagne die ieder weldenkend mens in principe zal ondersteunen. Het is echter nog maar de vraag of dit voldoende zal zijn. Persoonlijk denk ik van niet, omdat succesvolle procesbenaderingen doorgaans gebruik maken van een ‘EN…EN…EN’ -strategie. Waarover later meer.

Rutgers is het toonaangevende Nederlandse expertisecentrum voor seksualiteit. Toch hanteert Rutgers in de optiek van ondergetekende geen gezond tweesporenbeleid om de potentiële risico’s verbonden met sexting omlaag te brengen. Rutgers stelt namelijk dat, omdat het ongewenst doorsturen van intieme beelden in zijn algemeenheid onbehoorlijk, grensoverschrijdend en strafbaar is, het daarom geheel en al onder de verantwoordelijkheid van de desbetreffende ‘doorstuurder’ valt.

Rutgers claimt verder dat sexting past binnen een normale sexuele ontwikkeling en dat eventuele oproepen om sexting te beperken of uit te stellen volgens hen hoofdzakelijk leiden tot ‘victim blaming’. Dit wil zeggen, dat de slachtoffers van het ongewenst doorsturen van intieme beelden vaak achteraf een schuldgevoel aanpraat krijgen en daarmee impliciet lijken te worden veroordeeld. Volgens Rutgers hoor je jongeren daarom noch voor sexting te waarschuwen, noch slachtoffers achteraf op sexting aan te spreken. Rutgers informeert slechts op neutrale wijze dat sexting nare gevolgen kan hebben als mensen beelden ongevraagd doorsturen.

Emotionele impact van ongewenst doorgestuurde naaktbeelden is enorm
Gezien de enorme emotionele impact die het op jongeren kan hebben om geconfronteerd te worden met ongewenst doorgestuurde intieme beelden van zichzelf, kun je je serieus afvragen of een dergelijk vrijzinnig of ideëel standpunt van Rutgers nog wel houdbaar is in de grimmige digitale wereld van tegenwoordig? Het ongewenst doorsturen van intieme beelden kan namelijk een verwoestende invloed hebben op iemands emotionele welzijn en nog jonge leven.

Het afgelopen half jaar heeft 15 procent van de jongeren tussen de 13 en 24 jaar aan sexting gedaan. Ruim 1 procent daarvan is in diezelfde periode geconfronteerd met ongewenst doorgestuurde naaktbeelden van zichzelf. Daarnaast is nog ongeveer 1 procent afgeperst met de dreiging hiervan. Dit betekent dus dat sexting in 1 op de 50 gevallen verkeerd afloopt. Hetgeen kan leiden tot schuldgevoelens, sociale afzondering, depressie en in sommige gevallen zelfs tot zelfmoord. De specifieke onderzoeksresultaten omtrent sexting zijn terug te lezen op pagina 161/162 en tabel 8.9.1/8.9.2 van dit onderzoeksrapport >> https://rutgers.nl/wp-content/uploads/2024/01/Boek-S25-2023-incl-cover.pdf

Rutgers stelt dat uit diverse onderzoeken blijkt dat meer directieve benaderingen de zijn gebaseerd op risico en angst onder jongeren over het algemeen een stuk minder effectief zijn dan niet-directieve benaderingen die zijn gebaseerd op zelfbeschikking en autonomie. De door Rutgers voorgestane luxe van niet-directieve benaderingen staat of valt echter met de tijd en met de vrijheid die er voor jongeren is om hun zelfstandigheid te ontdekken. Indien ze namelijk het risico lopen om zonder uitkijken over te steken dan wel hun jonge leven te verwoesten als gevolg van doorgestuurde intieme beelden, dan ontbreekt het ‘op zijn zachtst gezegd’ aan de luxe om spelenderwijs te kunnen ontdekken.

Doorsturen aanpakken door voorzichtiger te zijn met herkenbare intieme beelden
In het licht van bovenstaande is het volstrekt naïef om jongeren niet tenminste te adviseren om het delen van herkenbare intieme beelden van zichzelf in het prille begin van een relatie liever te vermijden. Hoewel het moreel verwerpelijk en strafbaar is om ongevraagd intieme beelden door te sturen naar derden, hetzij ermee te dreigen, gebeurt dit dus niettemin in 1 op de 50 gevallen.

Ook al is het doorsturen of het dreigen ermee in principe strafbaar, het leidt in relatief weinig gevallen tot een daadwerkelijke strafzaak of veroordeling. Dit houdt verband met het feit dat de digitale bewijslast erg moeilijk rond te krijgen is. Dit betekent dat het doorsturen van intieme beelden of het dreigen ermee op grond van het strafrecht nauwelijks een halt kan worden toegeroepen. Evenmin verwacht ik duurzame resultaten op grond van de sympathieke campagne van MEAU e.a.

In het licht van zo’n enorme hoeveelheid in beginsel strafbare situaties per jaar en de ronduit overweldigende emotionele consequenties die het voor de slachtoffers in kwestie kan hebben, zou ieder weldenkende beleidsfunctionaris het mensen aanraden om tenminste bepaalde preventieve of voorzorgsmaatregelen in acht te nemen.

Voorzichtigheid adviseren staat niet gelijk aan het propageren van ‘victim blaming’
Dat is waarom de politie zegt dat jij inbrekers geen aanleiding moet geven en waarom jouw rijschoolinstructeur jou leert om tevens goed uit te kijken als het verkeerslicht op groen staat. Staat voorzichtigheid adviseren vervolgens meteen gelijk aan ‘victim blaming’? Nee, natuurlijk niet, want het kan immers iedereen overkomen!

Moeten we anders misschien ook stoppen met advisering in het licht van voorbehoedsmiddelen en ongewenste zwangerschappen, omdat tienermoeders als gevolg hiervan wellicht impliciet kunnen worden veroordeeld? Nee, natuurlijk niet!

Gaat Rutgers uit angst voor ‘victim blaming’ voorbij aan preventieve mogelijkheden?
Hoewel ik erken dat het risico bestaat dat er met het vingertje naar de slachtoffers wordt gewezen bij grensoverschrijdende sexting, kan dat toch niet betekenen dat je dan de preventieve kant maar volledig onbelicht laat. We moeten ongewenste sexting, net zoals inbraken en verkeersongelukken, zien als een normaal systeemrisico dat iedereen kan overkomen, maar waartegen je jezelf tot op zekere hoogte wel kunt wapenen.

Uiteraard niet door nooit meer aan sexting te doen, maar wel door bepaalde gezonde voorzorgsmaatregelen in acht te nemen. Door zulke gezonde voorzorgsmaatregelen echter bij voorbaat uit de vergelijking weg te strepen uit angst voor ‘victim blaming’, kijkt Rutgers hardop weg van de hedendaagse grimmige digitale realiteit.

Het argument van Rutgers dat herkenbare intieme beelden tevens met behulp van AI (Artificial Intelligence) kunnen worden samengesteld of nagemaakt, snijdt geen hout. Dit vergt namelijk een extra inspanning en werpt in die zin dus een extra drempel op. Inbraken en verkeersongelukken zullen ondanks extra voorzorgsmaatregelen ook altijd blijven plaatsvinden. Maar dat wil natuurlijk niet zeggen dat het zinloos is om bepaalde preventieve maatregelen te nemen. Succesvolle procesbenaderingen worden doorgaans bereikt door gebruik te maken van een ‘EN…EN…EN’ -strategie.

Gaat romantisch vertrouwen boven persoonlijke veiligheid bij Rutgers?
Vindt het standpunt van Rutgers zijn oorsprong daarnaast deels in het beoogde vertrouwen dat romantische partners idealiter in elkaar dienen te hebben? Op zich een goed uitgangspunt, maar jij geeft jouw nieuwe partner toch ook niet zomaar de pincode van jouw bankrekening? Met name voor jongeren bij wie nieuwe relaties zich vaak nog vrij vlot afwisselen, lijkt het mij uiterst onverstandig om al in de romantische verkenningsfase uit te gaan van volledig onderling vertrouwen.

Rutgers zou beter een gezond tweesporenbeleid kunnen uitdragen
Het is echter prima mogelijk voor Rutgers om een tweesporenbeleid uit te dragen in de trend van: ‘Nee joh, jou treft sowieso geen blaam, maar wees je bewust van en probeer voor de hand liggende risico’s te vermijden’. Bijvoorbeeld: ‘sexting is oké, maar in het begin nog liever niet herkenbaar in beeld’ of ‘sexting is oké, maar liever pas herkenbaar in beeld als je elkaar iets beter kent’.

De politie maant tot voorzichtigheid in relatie tot woninginbraken en jouw rijschoolinstructeur doet dit in relatie tot het verkeer. Rutgers houdt echter bij hoog en bij laag vol dat – omdat sexting past binnen een gezonde sexuele ontwikkeling en er het risico bestaat van ‘victim blaming’ – jongeren er beter niet preventief voor gewaarschuwd dienen te worden. Zodanig dat jongeren door Rutgers uiteindelijk niet worden geadviseerd om in het prille begin niet herkenbaar in beeld te komen of om sexting uit te stellen tot het moment dat er wel voldoende vertrouwen is. Tenslotte stip ik de overeenkomsten tussen het gebruik van voorbehoedsmiddelen en het voorkomen van tienerzwangerschappen nog maar weer aan.

Zonder te durven waarschuwen voor potentieel misbruik, komen confrontaties met onbetrouwbare partners later mogelijk alleen maar harder aan. Vertrouwen moet je namelijk verdienen en daar is tijd voor nodig. Wanneer dit betekent dat je sexting beter nog even uit kunt stellen, totdat je weet dat je helemaal van die persoon op aan kunt, prima!

Met een dergelijk eenzijdig standpunt ontneemt Rutgers kwetsbare jongeren bij voorbaat de (actieve) mogelijkheid om een gezonde en eigentijdse risicoafweging te maken met betrekking tot sexting. Mijns inziens mede ingegeven vanuit een ideële vrijzinnigheid dat alles wat fijn is en in vertrouwen plaatsvindt geen grenzen opgelegd zou moeten krijgen. Heel progressief en idealistisch, maar ontzettend naïef en contraproductief in de onveilige digitale wereld waarin wij tegenwoordig leven.

Een actieve persoonlijke risicoafweging rondom sexting is altijd op zijn plaats
Met sexting geven jongeren die herkenbare intieme beelden van zichzelf delen de controle over hun sociale en emotionele leven potentieel volledig uit handen aan rancuneuze exen en/of internetcriminelen. Hetgeen uiteindelijk een verwoestende invloed kan hebben op hun emotionele welzijn en nog jonge leven.

Omdat de nadelen van dergelijk gedrag zoveel groter kunnen zijn dan de voordelen is een actieve persoonlijke risicoafweging wel degelijk op zijn plaats. Rutgers zou dat op zijn minst kunnen benoemen en enkele alternatieven aandragen in plaats van orthodox te blijven stellen dat alle oproepen tot beperking van sexting hoofdzakelijk leiden tot ‘victim blaming’.

Door de potentiële gevaren van sexting te negeren, voorkomt Rutgers bovendien geenszins dat de meeste slachtoffers zich enorm schuldig voelen over wat er is gebeurd. Rutgers zou in het licht van het bovenstaande moeten heroverwegen of een tweesporenbeleid ten opzichte van sexting niet beter aansluit bij de hedendaagse grimmige digitale realiteit.

Naschrift artikel
De door mij verwoorde standpunten van Rutgers zijn tot stand gekomen op grond van bilateraal contact dat ik met een beleidsfunctionaris van Rutgers heb gehad.