4 strategieën om escalatie te voorkomen bij stress en opwinding

Tijdens de jaarwisseling zijn weer verschillende meldingen gemaakt over agressie en geweld tegen hulpverleners. Deze hulpverleners zijn er om ons allemaal te helpen. Hoe kan het dan dat zij te maken krijgen met agressie en geweld?

Ook in jouw persoonlijke leven kunnen stress en opwinding ervoor zorgen dat situaties uit de hand lopen. Hoe zorg je ervoor dat je dit in jouw dagelijks leven kunt verminderen? Met vier strategieën zorg je voor minder stress op kantoor, kun je succes van een presentatie positief inzetten, conflict verminderen na een stressvolle dag of agressie verminderen bij het kijken van voetbal.

De hulpdiensten in Nederland spreken van een intensieve jaarwisseling in 2024 – 2025. In het hele land had de politie hun handen vol aan incidenten. Waaronder brandstichting, vernieling, geweld en vuurwerkongevallen. De brandweer rukte uit voor containerbranden, autobranden en verschillende buitenbranden. In Rotterdam is een 14-jarige jongen overleden door vuurwerk en tot nu toe zijn 17 patiënten opgenomen in Het Oogziekenhuis. De exacte cijfers voor 2025 zijn nog niet bekend, maar de afgelopen jaren zijn er jaarlijks zo’n 1.200 personen behandeld voor vuurwerkletsel op de Spoedeisende Hulpafdeling en de huisartsenspoedpost.

Er zijn ook meldingen van agressie en geweld tegen hulpverleners gemaakt. Cijfers over geweld tegen de hulpdiensten tijdens de jaarwisseling zijn schaars. Waarom gebeurt dat toch, agressie en geweld tegen hulpverleners? Als meest voorkomende oorzaken worden genoemd: te veel drank of drugs, een ander beeld hebben van de hulpverlening en steeds mondigere burgers. Maar hoe leiden deze oorzaken tot geweld tegen ambulancepersoneel dat ons juist wil helpen?

Voorbeeld agressie tegen hulpverleners

*Stel je bent op een nieuwjaarsfeestje lekker aan het dansen met je vriendin en je hebt al enkele drankjes op. Dan zakt je vriendin ineens in elkaar op de dansvloer. Jij belt onmiddellijk het alarmnummer en wacht ongeduldig op de ambulance. Er komen steeds meer mensen om jou en je vriendin heen staan, terwijl anderen gewoon blijven feesten en dansen. Je wordt steeds ongeduldiger: wanneer komt die ambulance nou?

Eindelijk komen er twee ambulancebroeders binnen. De mannen doen hun best om bij jullie te komen, maar dat is niet eenvoudig met alle feestvierende mensen. Ze proberen door de mensen heen te komen. Jij raakt gefrustreerd: “Schiet eens op!” roep je ze toe. En als ze bij je zijn: “Waarom heeft het zo lang geduurd?” De man negeert jou en knielt neer naast je vriendin. Hij pakt haar arm om haar pols op te nemen.

Dan ga jij over de rooie. Want haar pols had jij ook al gecontroleerd. Die man moet iets nuttigs doen. Hij moet je vriendin helpen. Je schudt aan zijn schouder om zijn aandacht te trekken. Een omstander met waarschijnlijk net iets te veel alcohol op, komt jou te hulp en geeft de ambulancebroeder een iets te grote zet, waardoor hij tegen een dansende jongen valt. Die pikt dit niet en duwt de ambulancemedewerker weer terug. De zorgverleners worden nu geduwd en uitgescholden. Hoe heeft dit zover kunnen komen?

*Dit voorbeeld is gebaseerd op een blog van Mensenwerk Hogeland.

Machteloosheid transformeert zich naar geweld

Mensen voelen zich soms onzeker en machteloos wanneer de hulpdiensten arriveren en vervolgens niet volgens hun eigen verwachtingen handelen. Ze hebben een ander beeld van de hulpverlening. Normaal gesproken kunnen mensen zich nog wel beheersen, maar door drank of drugs wordt de prefrontale cortex verdoofd en valt veel van deze beheersing weg. Deze machteloosheid kan zich dan transformeren naar geweld richting publieke hulpverleners. Psychologen noemen dit excitatie-overdracht.

Hoe stress en opwinding escalaties veroorzaken

Excitatie-overdracht verklaart hoe de resterende opwinding van een eerste gebeurtenis (A in onderstaande figuur) onze emotionele reactie op een tweede gebeurtenis (S in onderstaande figuur) beïnvloedt. Het groene gedeelte geeft de excitatie-overdracht aan: de extra opwinding die je voelt bij de tweede gebeurtenis als gevolg van de eerste gebeurtenis.

Hoogleraar en mediapsycholoog Dolf Zillmann formuleerde twee voorwaarden voor de overdracht van excitatie.

1. Ten eerste resterende opwinding. Na een emotioneel opwindende gebeurtenis keert je fysiologische opwinding (zoals een verhoogde hartslag of adrenalinestoot) niet onmiddellijk terug naar het basisniveau. Deze overgebleven opwinding staat bekend als resterende opwinding.
2. Ten tweede verkeerde toewijzing van deze opwinding. Als een andere gebeurtenis volgt terwijl de resterende opwinding nog aanwezig is, kun je deze overgebleven opwinding onterecht toeschrijven aan de tweede gebeurtenis, waardoor onze emotionele reactie erop wordt versterkt. Drank of drugs zal deze verkeerde toewijzing van de opwinding versterken, doordat de prefrontale cortex verdoofd is en je minder rationeel bent.

Stel je voor dat je net uit een spannende rit in een achtbaan stapt en dat je hart nog steeds tekeergaat (gebeurtenis A). Dan zie je een vriend die je lang niet hebt gezien (gebeurtenis S). Door overdracht van resterende opwinding kan je emotionele reactie op het zien van je vriend (blijdschap, verrassing) versterkt worden doordat je deze resterende opwinding van de rit in de achtbaan toewijst aan het zien van de vriend die je lang niet gezien hebt.

Verminderen van excitatie-overdracht

Je hebt beperkt invloed op overdracht van excitatie bij anderen, zoals bij geweld tegen hulpverleners. Je hebt echter meer invloed op overdracht van excitatie bij jezelf. Om excitatie-overdracht in jouw dagelijks leven te verminderen, dien je dus je resterende opwinding te verminderen. En die niet toe te wijzen een de eerdere gebeurtenis. Daarvoor zijn 4 strategieën:

1. Fysieke ontspanning. Concentreer je op je ademhaling of gebruik meditatie om je fysiologische opwinding te verlagen.
2. Tijd nemen. Wacht even voordat je reageert in intense situaties. Geef je lichaam de tijd om de resterende opwinding van een gebeurtenis kwijt te raken en terug te keren naar je basisniveau.
3. Omgeving aanpassen. Een drukke, stimulerende omgeving zorgt waarschijnlijk voor aanvullende opwinding. Daardoor kan het langer duren voordat de resterende opwinding is weggezakt. Een rustige, ontspannen omgeving zorgt er juist voor dat de resterende opwinding sneller kan worden verwerkt.
4. Bewustzijn creëren. Om onjuiste toewijzing van opwinding aan een tweede gebeurtenis te voorkomen, helpt het hier je bewust van te worden. Vraag jezelf af: “waar komt mijn opwinding vandaan?” en probeer het toe te schrijven aan de juiste gebeurtenis. Het is vaak moeilijk om dit in het moment te doen. Reflecteer dan zo snel mogelijk na deze gebeurtenissen of er sprake was van excitatie-overdracht om zo bewustzijn hiervoor te creëren.

Hoe je excitatie-overdracht in jouw dagelijks leven kunt verminderen

Minder stress op kantoor

Je hebt een intense vergadering waarin je kritiek krijgt van je leidinggevende (gebeurtenis A). Een collega stelt daarna een onschuldige vraag over je project (gebeurtenis S). De spanning van de kritiek wordt overgedragen, waardoor je geïrriteerd reageert op je collega.

Neem korte pauzes na stressvolle vergaderingen. Focus op je ademhaling of ga even wandelen. Plan moeilijke gesprekken niet direct in na intense meetings. Geef jezelf tijd om eerst te kalmeren. Reflecteer schriftelijk op je emoties (waarom voel ik me zo?) om bewustzijn te creëren. Zo zorg je voor minder stress op kantoor.

Succes van een presentatie positief inzetten

Je geeft een succesvolle presentatie en ervaart een adrenalinekick (gebeurtenis A). Je ontvangt daarna een klein compliment van een collega omdat je je elektrische auto verplaatst hebt, zodat er weer ruimte is voor anderen om te laden (gebeurtenis S). Je voelt je extra gewaardeerd over het verplaatsen van je auto.

Wees je bewust van je opwinding en gebruik deze energie constructief, bijvoorbeeld door ideeën op te schrijven of acties uit te zetten. Beloon jezelf na je presentatie, zodat je het positieve gevoel koppelt aan de presentatie (gebeurtenis A) en niet aan het compliment (gebeurtenis S).

Conflict verminderen na een stressvolle dag

Je hebt een zware dag gehad op werk, vol deadlines en stress (gebeurtenis A). Je partner vergeet melk mee te nemen van de supermarkt (gebeurtenis S). De resterende opwinding van werkstress wordt verkeerd toegeschreven aan de situatie thuis, waardoor je disproportioneel boos reageert.

Neem bewust pauzes na stressvolle dagen voordat je een gesprek met je partner aangaat. Of benoem je gevoelens (“ik voel me gestrest door werk”) om bewustzijn te creëren en te voorkomen dat je ze projecteert op je partner. Zo kun je ruzie verminderen na een stressvolle dag.

Agressie verminderen bij het kijken van voetbal

Je favoriete team scoort een doelpunt en je ervaart intense vreugde (gebeurtenis A). Kort daarna wordt er gefloten voor een overtreding door jouw team (gebeurtenis S). De opwinding van het doelpunt versterkt je boosheid, waardoor je fel reageert op de beslissing van de scheidsrechter.

Focus dan op je ademhaling zodra je merkt dat je boos wordt (bijvoorbeeld 4 seconden inademen, 6 seconden uitademen). Maak jezelf bewust van excitatie-overdracht door te erkennen dat je opwinding mogelijk van het doelpunt komt en niet alleen van de scheidsrechter. Verlaat even je plek om fysiek afstand te nemen en je emoties te kalmeren. Zo kun je agressie verminderen bij het kijken van voetbal.

Flirten en aantrekkingskracht

Je danst intens op muziek, waardoor je hartslag stijgt en je energie toeneemt (gebeurtenis A). Je raakt daarna in gesprek met iemand die je aantrekkelijk vindt (gebeurtenis S). De verhoogde fysiologische opwinding versterkt je gevoel van aantrekkingskracht.

Ben je op zoek naar een korte flirt, dan kan dit goed voor je werken. Anders kun je een moment nemen om te reflecteren of je gevoelens worden beïnvloed door de muziek en het dansen. Stel jezelf dan de vraag of je dit ook zou voelen als je met deze persoon zou praten in een andere omgeving.

Emotionele reacties in crisissituaties

Je ontvangt slecht nieuws over de gezondheid van een familielid, wat stress en machteloosheid oproept (gebeurtenis A). Een hulpverlener vraagt je om kalm te blijven (gebeurtenis S). Je boosheid en frustratie escaleert, wat kan leiden tot verbaal of fysiek geweld tegen de hulpverlener.

Focus dan op langzame, diepe ademhaling om je hartslag te verlagen. Herinner jezelf eraan dat de hulpverlener er is om te helpen, en benoem je gevoelens (“ik voel me machteloos”) om je emotie te erkennen zonder agressie. Vraag om een kort moment voor jezelf, zodat je even tot jezelf kunt komen, voordat je het gesprek voortzet.

Simpele tips, maar nog niet eenvoudig om toe te passen. Succes!

Bron header-afbeelding: Mikhail Nilov via Pexels

Home < 4 strategieën om escalatie te voorkomen bij stress en opwinding