Stap uit de dramadriehoek en voer het ‘echte gesprek’

De jaarplannen voor 2025 worden as we speak gemaakt. Om dat jaarplan volgend jaar te realiseren, is het belangrijk om ‘het echte gesprek’ te voeren. Dat begint al in de voorbereiding. Nu dus. In dit artikel ga ik dieper in op wat ‘het echte gesprek’ is, en wat er voor nodig is om dat gesprek te voeren.

1. Wat is ‘het echte gesprek’?

Het echte gesprek

• Is een gesprek vanuit autonomie en gelijkwaardigheid. Ook als je tegengestelde belangen hebt.
• Gaat altijd over 3 dingen: de inhoud, de relatie en de psychologische laag.
• Is de moeilijke weg, maar zeker niet de lange weg.

Voorbeeld 1: werk blijft liggen in een team

• De manager loopt naar een teamlid toe en zegt dat het hem niet uitmaakt hoe het geregeld wordt, als het maar geregeld wordt. En dat het nu de verantwoordelijkheid is van het teamlid om dat voor elkaar te krijgen.
• Het teamlid is overdonderd en denkt: het zal mijn tijd wel duren.

Voorbeeld 2: de Scrum Master en de verborgen agenda

• Vol goede moed begint de nieuwe Scrum Master aan zijn taak om het Scrumteam beter te laten presteren.
• Hij voelt dat er van alles aan de hand is, maar heeft alleen zijn ureninzet en de teamdoelen afgesproken met zijn manager.
• Hij vindt het moeilijk om door te vragen op de belangen van zijn manager in het verandervraagstuk.

In beide voorbeelden wordt het echte gesprek niet gevoerd. Misschien wordt het gesprek over inhoud wel gevoerd (werk dat is blijven liggen, de achterblijvende prestaties van het Scrumteam), maar verder niet. Het gevolg? Een niet haalbare opdracht en het ontbreken van eigenaarschap.

2. De 3 lagen van het echte gesprek

Er zijn 3 lagen in een echt gesprek: de inhoud, de relatie en de psychologische laag. Die 3 lagen zorgen voor duidelijkheid over wat je samen gaat doen, over hoe je gaat samenwerken. Je haalt de aannames eruit die samenwerking in de weg zitten. Die 3 lagen bij elkaar heet ook wel een ‘contract’.

1. De inhoud: het doel van de opdracht en wat binnen en buiten de scope valt.
2. De relatie: dat wat je inhoudelijk kunt bereiken met elkaar. Doelen en de vorm waarin je elkaar ontmoet.
3. De psychologische laag: verborgen agenda’s, onuitgesproken verwachtingen, belangen en persoonlijke behoeftes.

Als je daar niet het echte gesprek over voert dan gebeuren er vaak twee dingen:

1. Je komt terecht in een psychologisch spel.
2. De 3 lagen worden niet voldoende besproken, waardoor er sprake is van een verborgen contract en je jezelf en de ander saboteert.

Ga voor jezelf maar eens na waar het misging in een project of opdracht. Op welke laag was er nog werk te doen?

Ook ik heb daar als agile professional in moeten groeien. Een paar voorbeelden waarbij ik aan een verborgen contract meewerkte.

1. De manager vond mij heel goed, maar wilde zelf niet veranderen. Ik bleef er omheen werken.
2. Er kwam plots een programmamanager die mijn werk deels overnam. Dat was onderdeel van een politiek spel. Ik dacht dat het aan mij lag, dat ik niet goed genoeg was voor de klus.
3. Een collega die in een lastig parket zat vroeg me om niet te veel ‘moeilijke vragen’ te stellen tijdens een gesprek. Ik dacht dit later alsnog (en zelf) te kunnen doen, maar liep daardoor de kans mis om scherpte aan te brengen.

3. De bril waarmee je naar de wereld kijkt

Die bril heet ook wel ‘levensposities’ of het ‘venster waardoor je kijkt’ (OK Corral, Franklin Ernst). Die bril bepaalt de uitkomst van je gesprek. Elk mens gebruikt die bril om conclusies te trekken over wat hij ziet in zichzelf en anderen, zijn besluiten te nemen en vervolgens eigen gedrag te rechtvaardigen. In de twee voorbeelden die ik hiervoor al gaf, betekent dat het volgende.

Voorbeeld 1: werk blijft liggen in een team

• De manager gaat voorbij aan het feit dat de collega (zijn ondergeschikte in de hiërarchie) OK is.
• Zonder dat hij het bedoelt, communiceert hij ‘ik ben ok, jij bent niet ok’. Alle gelijkwaardigheid ontbreekt.
• De manager denkt dat hij met het geven van de opdracht het probleem heeft opgelost. Niets is minder waar; er is geen commitment en eigenaarschap, dus het werk blijft waarschijnlijk liggen.

Voorbeeld 2: de Scrum Master en de verborgen agenda

• De Scrum Master wilde deze opdracht echt heel graag.
• Hij vond het moeilijk om door te vragen als mensen geïrriteerd reageerden. Hij snapte het als mensen zeiden: “Je stelt van die ‘lastige’ vragen”. Dat deed iets met hem; hij voelde zich kleiner worden.
• De Scrum Master kijkt door de bril “Ik ben niet OK, jij bent OK”. Dat weerhoudt hem ervan om door te vragen en aan de oplossing te werken.

Meer over levensposities in deze korte video (2:18 min), door Matti Sannen, mijn docent bij de TA-Academie.

 

4. Voor je het weet zit je in de dramadriehoek

Hier komt het psychologisch spel in beeld: een reeks van interacties met bijbedoelingen die leiden tot een voorspelbare negatieve uitkomst en die eindigt met rotgevoelens voor beide partijen (Eric Berne).

Op de momenten uit het voorbeeld heb je twee keuzes:

1. Je stapt de dramadriehoek in en komt niet tot een (blijvende) oplossing.
2. Je voert het echte gesprek.

Als je kiest voor 1 kom je terecht in een vorm van een psychologisch spel, namelijk: de dramadriehoek. Een visuele weergave van communicatiepatronen tussen mensen. De meeste mensen zijn zich hier niet van bewust. Het is ook gemakkelijk om in dit spel te verzeilen, ook als je ervoor gestudeerd hebt.

4 rollen in de dramadriehoek

Aanklager

• Voelt zich beter dan de ander en legt de schuld bij de ander (ik ben OK, jij bent niet OK).
• De aanklager is degene die verwijten maakt en niet naar het eigen aandeel kijkt.

Redder

• De redder heeft altijd goede oplossingen, helpt ongevraagd en voelt zich verheven boven de ander (ik ben OK, jij bent niet OK).
• Hij maakt de ander afhankelijk van hem, zonder dat dat misschien zijn intentie is.

Slachtoffer

• Doet alsof hij het zelf niet kan (ik ben niet OK, jij bent OK).
• Alle reddingspogingen zal hij vakkundig om zeep helpen. Gered worden betekent namelijk dat hij zelf verantwoordelijkheid moet nemen en dat is niet de bedoeling.

Omstander

• Dit zijn de toeschouwers die zich veilig en buiten schot wanen. De omstander denkt dat hij er zogenaamd niets mee te maken heeft. Maar ondertussen stoken ze het vuur wel op met steunende of stokende opmerkingen.

5. Choose your hard

Het echte gesprek voeren is niet makkelijk en vraagt veel van je. Maar psychologisch spel is nog moeilijker en vervelender. Daarom: choose your hard. Ik vergelijk het graag met The Matrix: neem je de blauwe of de rode pil?

Als je kiest voor de rode pil (het ‘echte gesprek’ voeren), dan kun je de dramadriehoek ombuigen naar een constructief gesprek. De dramadriehoek wordt dan de winnaarsdriehoek.

Om van dramadriehoek naar winnaarsdriehoek te bewegen hebben alle spelers werk te doen.

De aanklager heeft te leren:

1. Assertief te zijn.
2. Niet te oordelen in zijn feedback, maar grenzen te stellen. En: de grenzen van de ander te respecteren.
3. Feedback te vragen en een stapje terug te doen (in plaats van het leven van de ander te willen beïnvloeden, beheersen en controleren).
4. Voel je dat je er zelf in zit? Benoem wat je ziet en denkt en check of het klopt.

Het slachtoffer heeft te leren:

1. Realistisch en verantwoordelijk te zijn voor zijn eigen leven in plaats van naar de ander te wijzen.
2. Zich kwetsbaar en reëel op te stellen.
3. Meer op zijn eigen grenzen te letten en die te respecteren.
4. Voel je dat je er zelf in zit? Vraag om wat jij nodig hebt, verwoord je behoefte of stel de ander vragen.

De redder heeft te leren:

1. De verantwoordelijkheid bij de ander te laten.
2. Zijn zorgend vermogen aan te bieden, maar niet aan te dringen.
3. Voel je dat je er zelf in zit? Check je aannames en vraag wat de ander zelf kan en wil doen. Geef aan dat jij tot 50% kunt doen en dat de andere 50% bij de ander ligt.

7 uitgangspunten voor het echte gesprek

1. Het echte gesprek voer je over 3 lagen: inhoud, relatie en psychologisch (onderstroom).
2. Als je die 3 lagen niet aan bod laat komen is de kans groot dat je jezelf en de samenwerking saboteert. Er is dan sprake van een verbogen contract. Ook is de kans groot dat er een psychologisch spel ontstaat.
3. Psychologisch spel ontstaat doordat je niet in staat bent het echte gesprek te voeren. Dat komt onder andere door de bril die je hebt om naar jezelf en anderen te kijken.
4. Je hebt altijd de keuze om in of uit een psychologisch spel te stappen.
5. Ook als omstander heb je een rol in het spel dat wordt gespeeld. Niks zeggen is ook iets zeggen.
6. De dramadriehoek bestaat bij co-dependentie; als jij ermee stopt, dan stopt het psychologisch spel.
7. Door de winnaarsdriehoek te gebruiken zie je waar je naartoe wil bewegen en wat je daarvoor moet doen.

Als je wil dat jouw jaarplan slaagt, dan volg je deze 7 uitgangspunten voor het echte gesprek. Zo krijg jij je sh*t voor 2025 done.