Waarom worden we zo ongemakkelijk van inclusie?

Het thema ‘identiteit’ raakt alles, van gesprekken thuis tot de headlines in het nieuws. Identiteit benadrukt onze uniekheid en de verschillen tussen elkaar. Je kan voordelen ervaren door hoe de maatschappij je ziet. Terwijl anderen dagelijks voor uitdagingen staan vanwege kenmerken die ze niet kunnen kiezen. Inclusie en de evoluerende normen in onze samenleving roepen ook ongemak op. Voorzichtigheid in je woorden of angst om het verkeerde te zeggen. Je wil het juiste doen, maar de weg ernaartoe kan onduidelijk zijn. Hoe ga je het gesprek over inclusie aan?

Onze identiteit geeft ons allemaal een gedeeltelijk of onvolledig begrip van de wereld

Taha Riani geeft in zijn boek ‘Kan ik dat nog wel zeggen?’ (affiliate) advies over hoe je het gesprek over inclusie aan kan gaan. Dat begint met kennis van een aantal zaken, waaronder identiteit. Identiteit is altijd een complex thema geweest binnen onze samenleving. Met de huidige verschuivingen en snelle veranderingen wordt dat onderwerp nog complexer en belangrijker.

Aspecten van de identiteit

Identiteiten zijn uniek. Ze bieden ons inzichten in en kennis over wie we zijn als persoon en wie we willen worden. Onze identiteit bestaat uit daarbij verschillende aspecten. Sommige hebben we onszelf toegekend, andere hebben we vervangen door nieuwe. Maar er zijn ook aspecten die we niet zelf in de hand hebben. Daarbij wordt een groot deel van onze identiteit vastgelegd bij de geboorte.

We hebben geen zeggenschap over waar en wanneer we geboren worden. Ook kunnen we onze familie niet uitkiezen en onze huidskleur hebben we niet in de hand. Over gezondheidsproblemen hebben we geen controle. We kiezen niet welke geslachtsorganen we hebben. Op wie we vallen, hebben we ook geen invloed op.

In het leven heb je geluk of pech, waarbij onze identiteit een allesbepalende rol heeft. Voor sommigen van ons maakt die identiteit ons kwetsbaarder voor systemische onderdrukking en discriminatie. In extreme gevallen kan het zelfs een kwestie van leven of dood worden. En dat allemaal vanwege bepaalde kenmerken van onszelf die we niet kunnen veranderen.

Identiteit als norm

Dat concept kan moeilijk te begrijpen zijn voor de mensen van wie de identiteit al eeuwenlang als de norm wordt beschouwd. De realiteit is dat de meeste westerse landen historisch gezien zijn ontworpen dóór en vóór de dominante groep: voornamelijk fysiek gezonde, neurotypische, heteroseksuele, midden- en hogere klasse cisgender witte mannen. Niet omdat ze inherent competenter zijn, maar simpelweg omdat zij lange tijd de enige groep waren met daadwerkelijke macht.

Als je toevallig tot de groep behoort die als de norm wordt beschouwd, is de kans groot dat je nooit veel aandacht hebt besteed aan je identiteit. Dit betekent dat verschillende mensen verschillende werkelijkheden ervaren. Daarom moeten we bewust zijn van de unieke uitdagingen en belemmeringen waar individuen dagelijks mee te maken hebben. Ongeacht welke mix van identiteiten we hebben, moeten we beseffen dat ze ons alleen een gedeeltelijk of onvolledig begrip van de wereld geven.

De democratisering van het ongemak

Identiteit kun je bekijken als taal. Je kunt een nieuwe taal leren of proberen te begrijpen, maar je zult nooit alle nuances begrijpen. Zo gaat het ook met identiteit. Als vrouw ga ik nooit 100 procent de ervaring van een man kunnen begrijpen, maar ik kan wel mijn best doen om mijn kennis erover te verbreden.

Gesprekken over identiteit

Identiteitsgesprekken zijn overal aanwezig, niemand kan eraan ontsnappen. Wat vroeger alleen iets was waarmee minderheidsgroepen werden geconfronteerd, wordt nu gedragen door beide groepen. Sociaal psychologe Rachel Richeson spreekt van de democratization of discomfort, de democratisering van het ongemak. Iedereen ongemakkelijk dus. En dat wordt extra versterkt door social media en andere platformen die de ruimte aanbieden om dat aan te kaarten.

Grensoverschrijdend gedrag

Neem bijvoorbeeld de #MeToo-beweging. Die beweging heeft ervoor gezorgd dat vrouwen zich meer kunnen uitspreken over ongepast gedrag. De beweging maakte bepaalde ongelijkheden extra zichtbaar, waardoor natuurlijk ook de dominante groep extra bewust moet zijn van hun eigen gedrag. Het verklaart ook waarom de dominante groep zich ongemakkelijk voelde.

Enkele jaren geleden kon iemand een grensoverschrijdende mop maken. De persoon vanuit een minderheidsgroep incasseerde de mop en lachte mee om de ander zich niet ongemakkelijk te laten voelen. Vandaag zijn we meer geneigd om mensen aan te spreken als ze iets verkeerds zeggen. Minderheidsgroepen zijn het ook beu om telkens dat grapje te moeten aanhoren of weer voor de zoveelste keer hetzelfde te moeten ontkrachten. Voor sommige mensen zijn die terechtwijzingen een eerste confrontatie met hun eigen identiteit.

Ongemakkelijkheid

Het feit dat je direct wil aangeven dat je geen racist bent of dat het niet je bedoeling was om iets verkeerds te zeggen, geeft aan dat je afstand wil nemen van dat idee. De verwachting om je gedrag te veranderen, brengt natuurlijk weerstand met zich mee. Je kunt een defensieve reactie verwachten. En veel mensen weten niet hoe ze moeten omgaan met dat ongemakkelijke gevoel.

Je merkt dan vaak reacties zoals verdediging, minimalisering of zelfs agressie als iemand zich ongemakkelijk voelt. Omgekeerd merk je ook dat de minderheidsgroepen het moe zijn om telkens deze gesprekken te moeten voeren, waardoor ze dezelfde reactie aannemen of het gewoon negeren om confrontatie te vermijden. Deze niet-productieve gesprekken zorgen voor meer onbegrip tussen mensen en pushen onze samenleving naar meer frustratie en polarisering.

Veranderende normen

Tussen de discussies over inclusie en identiteit ontstaan er vragen over de veranderende normen in onze samenleving. Zijn we niet te ver aan het gaan met inclusie? Het is begrijpelijk dat, bij de democratisering van het gevoel van ongemak, sommigen weerstand ervaren om te veranderen. Het idee dat er nu discussies plaatsvinden over de normen, veroorzaakt een gevoel van afkeer: ‘Waarom moet ik vandaag veranderen?’

Normen vormen de basis van onze samenleving en ze zijn de onzichtbare regels die onze interacties en gedragingen beïnvloeden. Ze geven ons een gevoel van richting en houvast, en helpen bij het creëren van een gedeelde identiteit binnen een gemeenschap. Maar, zoals dat gaat met alles in het leven, zijn normen niet statisch en veranderen ze voortdurende naarmate de samenleving verandert.

Kritische reflecties op normen

In de afgelopen jaren hebben er belangrijke verschuivingen plaatsgevonden in onze samenleving. We horen steeds meer stemmen die eerder werden onderdrukt of genegeerd. Die verschuiving heeft geleid tot kritische reflecties op bestaande normen rondom gender, seksualiteit, etniciteit, religie en veel andere aspecten van identiteit.

Mensen hebben moed en vastberadenheid laten zien om traditionele normen ter discussie te stellen en te heroverwegen, met als doel een inclusieve samenleving te bevorderen. Want het in twijfel trekken van lang bestaande overtuigingen kan een gevoel van bedreiging oproepen. En kan leiden tot defensieve reacties om de status quo te behouden.

Gelijke kansen

Het uitdagen van normen betekent niet dat mensen hun identiteit verliezen, maar eerder dat we een samenleving nastreven waarin alle individuen gelijke kansen krijgen. Tradities worden beïnvloed door wie er deel van uitmaakt. En dit besef is belangrijk. Net zoals talen kunnen tradities alleen maar blijven bestaan doordat ze worden aangepast.

Blijf dus openstaan voor dialoog en empathie in de gesprekken over normen. Het gaat om het erkennen en het omarmen van de complexiteit van onze identiteiten, net als de mogelijkheid om te groeien en te veranderen als individu en als samenleving. Dit is zeker niet eenvoudig, maar door open het gesprek met elkaar aan te blijven gaan, en je te realiseren dat jouw wereldbeeld niet het volledige beeld is, komen we een heel eind.

Over het boek

Als je bezig bent met inclusie is dit boek echt een must. Het biedt je nieuwe inzichten om het gesprek over inclusie op een impactrijke manier aan te gaan. Voordat dat kan, moet je eerst begrijpen wat er vandaag mis gaat in de gesprekken over inclusie en waarom veel mensen ongemakkelijk worden over het thema.

Daarna gaat Taha Riani in op thema’s als veiligheid, het respectvol oneens zijn en hoe je bewust leert te kijken. Ik vind het boek eerlijk en verfrissend. Door ruimte te maken voor het ongemak en de complexiteit van inclusie, voel ik me als lezer minder alleen en ga ik vandaag aan de slag om de wereld een klein stukje inclusiever te maken.