Het wapen tegen grensoverschrijdend gedrag: ‘doe normaal’

Column – ‘Normaal doen’. Ook Eva Jinek begon er vorige week woensdag over in het NPO Radio 1-programma ‘Kunststof‘. Naar aanleiding van artikelen over WNL-baas Bert Huisjes die voor een terrorcultuur binnen die omroep zou hebben gezorgd. Jinek wilde niet praten over haar ervaringen, want ja, dat was een flinke tijd geleden. Maar ze vond dat jonge mensen die bij de publieke omroep werken ‘gewoon in een normale werkomgeving moeten kunnen functioneren’.

Haar woorden vallen slechts een paar weken na het rapport van de Commissie-Van Rijn, ‘Niets gezien, niets gehoord en niets gedaan. De zoekgemaakte verantwoordelijkheid‘. Ook hun belangrijkste advies, tenminste daar besluit de commissie in vette letters mee. ‘Doe normaal tegen elkaar’, want ja, dat kan toch niet zo moeilijk zijn.

Nou, dat blijkt dus hartstikke moeilijk. Bovendien, normaal doen, wat is dat dan precies?

Mijn gedachten schoten naar de Algemene Beschouwingen in de Tweede Kamer in 2011. Meer nadrukkelijk naar de aanvaring tussen premier Mark Rutte en PVV-voorman Geert Wilders. ‘Doe eens normaal man’, zei de laatste tegen de premier. Waarop die hem toebeet: ‘Doe lekker zelf normaal‘.

Doe eens normaal man.
Doe lekker zelf normaal.

Twee zinnen die precies aangeven waar het schuurt. Normaal voor de een is abnormaal voor de ander, en andersom. Normaal binnen de ene cultuur is abnormaal binnen een andere.

Grensoverschrijdend gedrag genormaliseerd

De Commissie-Van Rijn schrijft het zelf over de sfeer binnen DWDD. Grensoverschrijdend gedrag wordt daar ‘normaal gevonden omdat het zo frequent voorkwam en bovendien werd vertoond door leidinggevenden en collega’s die in hoog aanzien stonden, en door de directie werden gesteund’. Normaal doen is precies wat ze bij DWDD etaleren. Grensoverschrijdend gedrag vinden ze normaal. Ze hebben dat in hun cultuur genormaliseerd.

Gebruik dat ‘doe normaal’ nou eens als startpunt voor een cultuurommezwaai. Wat betekent normaal? Wat vind jij normaal gedrag? Wat vind jij een normaal mailtje? Wat vind jij normale feedback? Wat vind jij normaal doen?

Wat betekent normaal?

Ga naar elkaar luisteren en alle bevindingen na afloop vertalen naar uitnodigingen en voorstellen voor gedrag. Omschrijf die in aforismen die voldoende ruimte laten voor eigen invulling en breng die tot leven op een manier die het beste past bij jouw programma of afdeling.

Hang die aforismen – desnoods – tegen de muur of maak ervan elke week een podcast om die levendig te houden. Dan weet iedereen intern wat normaal doen betekent en kun je daarover met elkaar in gesprek blijven. Om die uitnodigingen waar nodig aan te scherpen of te vervangen. Zodat iedereen elkaar behandelt zoals die zelf behandeld wil worden, en elkaar op dat gedrag kan aanspreken.

Het is het begin van een organisatie met een menslievende cultuur, en betrokken en verbonden medewerkers. Een warme groep mensen die voelt als een familie waar iedereen zich veilig, want gezien en gehoord voelt.

Rapport schiet tekort

Het rapport van de Commissie-Van Rijn schiet qua praktische oplossingen tekort. Hoe grondig hun onderzoek, zo vaag en opendeurderig klinken hun aanbevelingen. Te beginnen met hun aanbeveling ‘Bied erkenning en nazorg’. Dat laatste wil ‘Van Rijn’ als ‘nadrukkelijk als startpunt’ markeren. Nazorg is zeker belangrijk, nou en of, maar lijkt mij allesbehalve een ‘startpunt’. Wat heb je aan elke dag een handvol aspirientjes als je niks aan de achterliggende kwaal doet? Het startpunt van ‘een veilige werkomgeving’ is het creëren van een liefdevolle organisatie met een menslievende cultuur en betrokken en verbonden medewerkers.

Zo’n organisatie begint bij de leiding zoals ik omschrijf in mijn boek ‘Hart voor Zaken‘. Want niet de ‘kwaliteit van het leiderschap’ op de werkvloer is bepalend voor de cultuur van een bedrijf, nee, die zit in de directiekamer. Als ze daar hun ogen sluiten voor wat op de werkvloer gebeurt, geven ze anderen ‘beneden’ een vrijbrief voor toxisch leiderschap en grensoverschrijdend gedrag. Dan kun je nog zoveel vertrouwenspersonen, loketjes, klachtencommissies en externe visitatiecommissies installeren. Dan kun je nog zoveel veiligheidsmaatregelen treffen. Maar als aan het hoofd van een bedrijf geen liefdevolle leider staat, dan is geen hek hoog genoeg voor grensoverschrijdend gedrag. De leiding kweekt de cultuur van een bedrijf.

Leider staat in dienst van de ander

Onder de aanbeveling ‘Ontwikkel leiderschapscompetenties’ lees ik dat de Commissie-Van Rijn vindt dat ze bij de publieke omroepen meer aandacht moeten besteden aan ‘de selectie en ontwikkelingen van leidinggevenden en hun leiderschapskwaliteiten’. Met als bonustip: ‘Benoem meer leidinggevenden die niet alleen inhoudelijk geschikt zijn, maar ook bewezen hebben goed te zijn in het aansturen van personeel’.

Leiderschap draait niet alleen om leiderschapskwaliteiten. Leidinggevenden moeten vooral geven, moeten warmte geven. Misschien dat iemand technisch prima kan leidinggeven. Maar wanneer die dat doet als een hork, zonder enige liefde voor de mensen in het team, dan werkt geen enkele vorm van leiderschap.

Een leidinggevende staat in dienst van de ander. Het is iemand bij wie anderen graag willen zijn en voor wie ze graag willen werken. Werk is niet alleen functioneel, maar vooral relationeel. Een leider moet anderen en de organisatie laten groeien en bloeien. Wanneer die liever bezig is met zichzelf, dan is die als leidinggevende ongeschikt.

Wanneer je als leidinggevende een open en veilige cultuur wil stimuleren – dat wil je, omdat mensen zich binnen zo’n omgeving prettig voelen en daardoor beter presteren – moet je als leider zelf een open boek zijn. Ook over de dingen waarmee je zelf worstelt en waarover jij je zelf onzeker voelt. Een leider accepteert zichzelf met alle plussen en minnen. Als die dat niet kan, kan die ook geen anderen omarmen. Ben de verandering die je wil creëren.

Ben de verandering die je wil creëren.

Snufjes en uurtjes

Nog een opvallende aanbeveling van de Commissie-Van Rijn: ‘Begeleid presentatoren, en bescherm hen tegen zichzelf’. Met verderop: ‘Ook als ze dat niet wensen’. Okay, wat gebeurt er dan? Vooral wanneer ze zich als een Bokito blijven gedragen? Dan krijgen ze begeleiding en of bescherming, begrijp ik, ‘om het gedrag bij te sturen en/of de gevolgen ervan te beperken’. Jullie geven hiermee presentatoren een status aparte. Ze mogen gewoon op hun stoel blijven zitten met alle mogelijke ‘gevolgen’ van dien. Met als sprankelend slotstuk die aanbeveling ‘Doe eens normaal’.

De commissie-Van Rijn hoopt met hun rapport de ‘bouwstenen te hebben geleverd voor een veiligere werkomgeving bij de publieke omroep’, maar daarvoor zijn hun aanbevelingen te mager en te vrijblijvend. Een snufje toezicht hier, een uurtje begeleiding daar, ook als een presentator dat niet wil, ach, dan komt het allemaal goed. Van presentatoren, (hoofd)redacties en andere leidinggevenden mag je immers verwachten ‘dat zij die competenties bezitten om in te schatten welk gedrag (niet) past bij hun rol, en in staat zijn dit gedrag te vertonen’.

Dat is dus allesbehalve het geval gebleken, zoals hun dikke rapport uitwijst.

Doe eens normaal man.
Doe lekker zelf normaal.
Zo kom je er dus nooit.

Wel door dingen te benoemen en te vertalen naar gedrag.