Filter
ChatGPT De nieuwe digitale werkbeleving: van Microsoft Viva tot de metaverse
De metaverse is nogal een hype, maar gaat een belangrijke rol spelen in hoe we (hybride) samenwerken. In dit artikel kijk ik naar de toekomstige kansen en risico’s van virtual reality op het werk, maar ook naar wat er nu al kan en hoe we ons op de toekomst kunnen voorbereiden.
Onlangs was ik offline. Op mijn road trip in Canada kon ik zomaar een paar dagen geen bereik hebben. Misschien denken velen van jullie nu: ‘wat heerlijk!’ Mij beviel het niet. Afstemmen met onze Canadese reisgenoten, opzoeken van kampeerplekken, boeken van veerboten: alles is lastig zonder internet.
Natuurlijk is dat hetzelfde op het werk: waar zouden we zijn zonder e-mail, LinkedIn en intranet? Maar denk even terug: tijdens vakanties waren we niet zo lang geleden nog aangewezen op reisgidsen, ANWB-kaarten en de telefoon. Op het werk is de vanzelfsprekendheid van online communiceren en samenwerken ook pas de afgelopen pakweg 30 jaar gegroeid. En dan komt direct de vraag op: wat gaan de komende decennia ons brengen?
Hieronder kijk ik naar ontwikkelingen op het gebied van de Digital Employee Experience, en vooral naar samenwerken in virtual reality. Dan is het natuurlijk leuk om ver vooruit te kijken. Gaan we bijvoorbeeld met de hele organisatie verkassen naar de metaverse? Techgiganten zoals Meta (voorheen Facebook) en Microsoft zetten daar nu al vol op in. Die laatste lijkt met Microsoft Viva ook in het hier en nu de ommezwaai te willen maken naar de medewerkersbeleving.
Maar ik begin met die fascinerende metaverse.
Reality+
Over de metaverse wordt de laatste tijd veel zin en onzin verkondigd. Zoals je weet heeft Mark Zuckerberg zijn Facebook zelfs omgedoopt in Meta. Een definitie waar iedereen het mee eens is bestaat niet – en het zou ook zomaar kunnen dat de term metaverse niet beklijft. Wie heeft het nu nog over surfen in cyberspace?
Maar er is wel een duidelijk idee: het gaat om virtual en augmented reality. De verwarring ontstaat vooral als de techgiganten het hebben over het aan elkaar knopen van allerlei verschillende virtual en augmented realities, het liefst natuurlijk op hun eigen platform.
Vanuit mijn werkgebieden interne communicatie en (hybride) samenwerking ben ik vooral geïnteresseerd in de mogelijkheden van virtual reality (VR). Tijdens mijn Canadese vakantie las ik het boek ‘Reality+’ van techfilosoof David Chalmers. Hij definieert virtual reality als een ‘immersive, interactive, computer-generated space’. De (of een) metaverse is bovendien gedeeld met (vele) anderen en persistent: de wereld verdwijnt niet als je je device uitzet, zoals bij veel games gebeurt.
De hybriverse
Ik denk dat VR-toepassingen een belangrijke rol kunnen gaan spelen bij de nieuwe, flexibele manieren van werken die aan het ontstaan zijn. We werken steeds meer hybride: soms op kantoor, soms thuis of ergens anders. Sinds de pandemie weten we hoe fijn en productief thuiswerken kan zijn. Bijna niemand staat meer te springen om vijf dagen per week van 9 tot 5 naar kantoor te gaan. Volgens recent internationaal onderzoek van het Future Forum wil 80% van alle kenniswerkers flexibiliteit in waar ze werken en zelfs 94% in wanneer ze werken.
Maar we merken ook dat hybride werken nadelen heeft: minder kennisdeling, minder betrokkenheid, slechtere afstemming tussen teams, minder leermogelijkheden, meer stress. Daar schreef ik eerder al over. Het grote probleem is natuurlijk de verschraling van het contact tussen collega’s. Ze zitten niet zo vaak meer met hun team in één ruimte, komen anderen veel minder tegen op de gang, gaan nauwelijks meer samen naar evenementen. De spontaniteit, vertrouwdheid en serendipiteit zijn eraf.
De Virtual Employee Experience
Een deel van de oplossing zit uiteraard in het optimaliseren van de fysieke contactmomenten die overblijven, maar een belangrijk ander deel zit in de Digital Employee Experience. Zoals ik in mijn eerder artikel al uitlegde is dat ‘the sum of the digital interactions within the work environment’, volgens James Robertson, de bedenker van de term. (Sommigen van jullie zullen je deze joviale Aussie herinneren van een Frankwatching Digital Workspace event.)
VR gaat een steeds grotere rol spelen in de Digital Employee Experience, daar ben ik van overtuigd. Die DEX moet veel beter dan videobellen in Teams of Zoom, brainstormen in Miro of Mural of een online pubquiz als teamuitje. Dat hoef ik niet uit te leggen, toch? VR brengt de belofte van veel natuurlijker online contact. Bijvoorbeeld in een virtueel kantoor, waar medewerkers als avatar rondlopen. Accenture experimenteert hier al mee en noemt het ‘the Nth floor’.
Later ga ik in op wat nu al mogelijk is op dit gebied, maar waarschijnlijk komen bij velen van jullie eerst grotere vragen op: willen we dit wel? Kan virtueel contact ooit fysieke ontmoetingen vervangen? VR is toch nooit echt?
Zijsprong: hoe echt is VR?
In zijn boek ‘Reality+’ probeert Chalmers, hoogleraar aan New York University, de vraag te beantwoorden: is VR echt? Zullen mensen het als echt en waardevol ervaren? Zullen ze er een deel van hun leven in door willen brengen?
Natuurlijk hangt het antwoord op die vragen voor een belangrijk deel af van hoe levensecht de VR aanvoelt. Chalmers voorziet binnen een eeuw volledig immersieve virtuele werelden die niet meer van de werkelijkheid te onderscheiden zijn. Kijk eens naar de ontwikkeling van gamewerelden de laatste 40 jaar, van Pacman naar Fortnite. Als je dat doortrekt, dan lijkt die voorspelling best realistisch.
Hij denkt daarbij aan ‘brain-computer interfaces’ om VR te beleven. Die prikkelen dan rechtstreeks je hersenen en gaan aan je ogen, oren en andere zintuigen voorbij. Zoals in de film ‘The Matrix‘, inderdaad. Dat is natuurlijk science fiction, maar niemand minder dan Elon Musk experimenteert al met brain-computer interfaces met zijn bedrijf Neuralink. En we dachten ook dat hij nooit raketten rechtop zou kunnen laten landen of dat we elektrische auto’s cool zouden gaan vinden.
Nu zeg je misschien: maar als je weet dat het niet de werkelijkheid is, dan kan het toch nooit echt voelen? Hierop is Chalmers’ antwoord dat we sinds kort ook weten dat materie is opgebouwd uit atomen, quarks en uiteindelijk zelfs quantumfluctuaties, wat dat ook mogen zijn. Toch kijken we niet anders naar de fysieke wereld om ons heen. Maakt het dan veel uit of de virtuele variant is opgebouwd uit bits en bytes?
Allemaal heel filosofisch, maar voor wie het leuk vindt gaat Chalmers nog een stap verder: volgens hem is de kans groot dat we allemaal al lang in een simulatie leven, zonder dat we het ons realiseren. En het voelt heel echt, toch?
Canada, the game
De vraag is dus of mensen VR als echt en waardevol kunnen gaan beschouwen. Laat ik dat even concreet proberen te maken. Als ik terugdenk aan mijn rondreis rondom Vancouver, wat is mij dan bijgebleven?
- Ruige landschappen,
- de beren, walvissen en ander wildlife,
- de gastvrije Canadezen,
- spectaculaire outdoors activiteiten, en
- de way of life met wildkamperen en kampvuurtjes stoken.
Had ik dezelfde beleving kunnen hebben in een toekomstige metaverse? Als ik het rijtje afga, dan kan ik me dat wel voorstellen. (Dat had me twee keer tien uur opgevouwen in vliegtuigstoelen en drie weken huur van een campervan gescheeld!)
Nu al kun je onder de indruk zijn van VR-werelden, zoals ik zelf heb ervaren met de Oculus Quest 2 VR bril van mijn jongste zoon. Probeer Google Earth VR maar eens, waarmee je door allerlei landschappen kunt vliegen. Diezelfde zoon kan ook flink opgewonden – en bezweet – raken van actieve VR-spellen, sommige natuurlijk met ‘echte’ en fantasiebeesten. Sensoren en camera’s in de headset volgen zijn bewegingen, waardoor hij bijvoorbeeld sportgames kan spelen. Hij kan helemaal opgaan in die gamewerelden.
Een groot deel van zijn sociale interacties vinden bovendien online plaats. Die interacties zijn echt: ze bestaan niet alleen in zijn hoofd, ze hebben consequenties, ze zijn waardevol, om Chalmers’ definitie maar even te volgen. Hij heeft een hechte vriendengroep online, ondanks dat hij sommige van hen niet of nauwelijks ‘in het echt’ ontmoet. En zelfs na een prachtige Canadareis is hij blij om weer online te gaan.
Meer dan meeten in de metaverse
Ik geloof er dus wel in dat we virtuele werelden als net zo waardevol gaan beschouwen als de fysieke, zeker als ze nog veel levensechter worden. Dat opent natuurlijk enorme mogelijkheden op het werk – en ook een paar risico’s. Die kunnen we nog lang niet allemaal overzien, maar we kunnen er wel alvast over nadenken:
Het einde van afstand?
Elkaar ontmoeten zonder naar elkaar toe te hoeven reizen, dat is uiteraard de grote belofte van VR, zeker in de wereld van hybride werken. Meta noemt dit de ‘infinite office‘: iedereen kan overal heen ‘teleporten’ en dus overal bij zijn. Dat is dan ook direct het gevaar, want we vergaderen natuurlijk al veel te veel en moeten juist meer asynchroon gaan werken, zoals ik in een eerder artikel betoogde.
Maar ik zie wel veel in de bijna ongelimiteerde mogelijkheden van leren en kennis ontwikkelen: je kunt met alle experts meekijken, in brainstorms met collega’s van over de hele wereld direct samen prototypes bouwen en inspirerende hands-on leeromgevingen opzetten.
De mogelijkheden zijn eindeloos – en ook dat is weer een risico: als alle interacties perfect uitgedacht en vormgegeven kunnen worden, zijn er dan nog toevallige ontmoetingen? In een fysiek kantoor moet je (leren) samenwerken met collega’s die daar nu eenmaal ook zijn. Als je in VR overal in en dus ook zo weer uit kunt stappen, dan zou dat juist kunnen leiden tot meer silovorming en minder begrip voor elkaar.
Het einde van schaarste?
Een hele handige eigenschap van digitale dingen is dat je ze eenvoudig en (vrijwel) kosteloos kunt kopiëren. Dus nooit meer op zoek naar een vrije vergaderruimte, alle werktools altijd bij de hand, en iedereen de perfecte office setup, die je ook nog eens overal mee naartoe kunt nemen. Bijvoorbeeld naar je rustieke vakantiehuis aan een prachtige baai op Vancouver Island – totally free and only one click away!
Maar in potentie dus ook voor iedereen een oversized corner office, een strak maatpak en een dikke auto van de zaak. Of kunnen we niet zonder verschillen? Het lijkt erop als je de NFT hype volgt, waarbij digitaal eigendom kunstmatig beperkt wordt tot wie ervoor betaalt.
Zoeken naar informatie wordt ook verleden tijd. Laat de LinkedIn-profielen van gesprekspartners boven hun hoofden verschijnen, toon instructievideo’s bij elk apparaat, geef je looprichting aan op de weg zelf. Augmented virtual reality, zou je kunnen zeggen.
Het einde van achterstelling?
Een andere invalshoek: met je avatar kun je zijn wie je wil. Fysieke beperkingen hoeven niet meer te bestaan. Mochten we tegen die tijd nog steeds vastzitten in hokjesdenken, dan kan VR bevrijdend werken. Zelf merk ik trouwens dat ik onzeker ben over het kiezen van opties voor mijn avatars: een goede reflectie van mezelf, een West-Coast surfer dude, een fantasiefiguur? En dan heb ik makkelijk praten als witte man.
Ondertussen is online natuurlijk een vrijplaats voor discriminatie en haatzaaierij, vooral ook vanwege de relatieve en soms zelfs absolute anonimiteit. Veel vrouwelijke gamers schijnen zich voor te doen als mannen om niet lastiggevallen te worden. Dat is natuurlijk juist geen vrijheid.
Het einde van het kantoor?
Verbinden, brainstormen, iedereen op één lijn krijgen: als we alles waar kantoor nu goed in is ook, en zelfs beter, in VR kunnen doen, waarom zouden we die dure fysieke kantoren dan nog aanhouden? Nooit meer in de file of de overvolle trein, nooit meer systeemplafonds, nooit meer kleffe bolletjes in de kantine.
Maar zitten we wel te wachten op een virtueel kantoor waar alles wat we zeggen en doen eenvoudig gemonitord en opgenomen kan worden? Als de techreuzen hun zin krijgen controleren zij de metaverses. Werken we dan allemaal in een virtueel kantoor van Facebook, Microsoft of Google? Een andere techgigant, Atlassian, heeft in ieder geval, zelfs nog na de pandemie, besloten toch een groot nieuw (houten!) hoofdkantoor te bouwen in real-life Sydney.
Bron: greenmagazine.com.au
(Een vijfde mogelijkheid, het einde van werk door robotisering en AI, laat ik hier maar even buiten beschouwing.)
Geïntrigeerd door immersieve virtuele werelden? Dan raad ik je aan om, naast The Matrix, ook de film ‘Ready Player One’ van Steven Spielberg te kijken, waarin de hoofdpersoon zijn armoedige aardse leven ontvlucht en een held wordt in de metaverse. Of de aflevering ‘San Junipero’ van de Netflixserie Black Mirror, waarin overledenen verder leven in een virtuele wereld.
Back to reality: wat kan nu al?
Daar zijn we natuurlijk nog lang niet, maar er is al wel meer mogelijk dan veel mensen denken, ook los van de games die mijn zoon speelt. Wij werken voor onze klanten vooral met technologie van Microsoft en Meta. Beide zetten vol in op VR.
Microsoft heeft in een Mixed Reality divisie, waar onder andere het in 2017 overgenomen bedrijf AltspaceVR deel van uitmaakt. In AlstspaceVR kun je Worlds (ruimten) creëren om bijeenkomsten in te organiseren. Je kunt kiezen voor templates van bijvoorbeeld kantoren, vergaderzalen of creatieve ruimten.
Deelnemen doe je met je avatar, het liefst via een VR-bril, maar het kan ook met een gewoon plat scherm. Spatial sound – wat dichterbij is hoor je duidelijker – zorgt ervoor dat je je in een ruimte met anderen waant. Je kunt ook allerlei publieke evenementen bezoeken: over technologie of wetenschap, maar ook met stand-up comedy of kerkdiensten. Er zijn zelfs openbare kampvuursessies, hoewel de regels voor deelname daaraan noodgedwongen steeds strenger worden.
Een groot deel van de AltspaceVR technologie zit ook in Microsoft Mesh, dat virtual meetings binnen Microsoft Teams gaat brengen. Daar heb je nu nog een Microsoft HoloLens van €3.500 voor nodig, maar er wordt gewerkt aan ondersteuning voor andere devices.
Behalve met een avatar belooft Mesh ook ‘holoportation’: jezelf ‘fotorealistisch’ in VR projecteren om interacties levensecht te maken. Maar je hebt nu nog wel een flinke auto nodig om het systeem portable te maken! Overigens loopt Microsoft ook in augmented reality voorop met HoloLens, waar zelfs de Apple’s en Google’s van de techwereld met bewondering naar (of eigenlijk doorheen) kijken.
Meta’s versie
Meta blijft niet achter met zakelijke toepassingen van VR. Ook dat bedrijf, dat toen nog Facebook heette, investeerde al vroeg in VR met de acquisitie van Oculus in 2014. De bekende Oculus VR-brillen, zoals die van mijn zoon, zijn dus al lang onderdeel van de Zuckerverse. Jullie hebben misschien zijn wat houterige keynote in VR gezien tijdens het Facebook Connect congres vorig jaar, waarin hij de toekomst van het bedrijf verbond aan VR – en de naamsverandering naar Meta bekendmaakte.
Dit jaar gaat hij op Connect waarschijnlijk een nieuwe versie van de Oculus Quest aankondigen, met ‘social presence’ door middel van tracking van je ogen en gezicht. Daardoor moet je avatar veel expressiever worden en moeten interacties natuurlijker aanvoelen. Die interacties kunnen plaatsvinden in Oculus Horizons Workrooms, zeg maar de Mesh van Meta. Een leuke extra is dat je je toetsenbord kunt scannen en dan meenemen in de VR-wereld.
Beyond the MetaMesh
Microsoft en Meta zijn natuurlijk niet de enige bedrijven die bezig zijn met VR. De grote jongens richten zich vooral op headsets: er gaan al lang geruchten dat Apple er een aan het ontwikkelen is. TikTok eigenaar ByteDance heeft onlangs de Chinese VR-headsetmaker Pico Interactive gekocht. Maar grappig genoeg prijst Google nog steeds de aloude kartonnen VR-brillen aan waarmee we allemaal onze eerste VR-ervaring hebben gehad.
Wat betreft software is er een hele lijst van aanbieders. In Engage VR kunnen bedrijven een MetaWorld starten, die ze via de Engage Oasis met andere bedrijven kunnen verbinden. Ook kun je er een eigen business campus bouwen voor onboarding, training, events en wellness. Glue is een onafhankelijk Fins alternatief voor Mesh en Workrooms met klanten als AirFranceKLM, HP en volgens eigen zeggen Microsoft.
Zoek je het dichter bij huis, dan is het Amsterdamse Mibo een optie. Het is ontwikkeld als tropisch VR-eiland voor een covid-kerstborrel van digitaal bureau Q42, maar heeft nu ook zakelijke werelden – en ook hier een bijna Canadees kampvuur in een bos! Als avatar schuif je een simpele sokkel rond met daarop een scherm, dat je webcam met je gezicht toont. Ik heb het geprobeerd en het werkt verbazingwekkend goed. Welkom combineert Mibo met andere online samenwerkingstools.
Bron: welcome.world
De DEX revisited
Even terug naar de Digital Employee Experience. Want er is dus veel mogelijk, maar waar kunnen we onze collega’s nu al een plezier mee doen? Al die mooie klanten van de bovengenoemde platforms experimenteren waarschijnlijk alleen nog maar met pilotgroepjes. Een ex-collega die recent bij Accenture aan de slag ging is tijdens haar onboarding geen Nth floor of gehypte onboardingsomgeving One Accenture Park tegengekomen.
Ik zie nog wel wat beren op de weg – net als tijdens mijn Canadese roadtrip, trouwens (flauw, maar die kon ik niet laten liggen!). Ten eerste heb je een headset nodig voor een volledige VR-ervaring. Daar zijn er wereldwijd nog maar zo’n 20 miljoen van verkocht. Met prijzen van enkele honderden euro’s per stuk – en (veel) meer voor de nieuwe modellen van Meta en Apple die eraan komen – is het nogal een investering om een team, laat staan een hele organisatie, ermee uit te rusten.
Sommige mensen worden ook nog misselijk van VR-brillen, omdat je bewegingen soms niet 100% synchroon lopen met wat je ziet. De vraag is ook of iedereen zomaar zo’n futuristische bril op wil zetten. Tien jaar geleden werden voorlopers met een Google Glass augmented reality bril al snel ‘Glassholes’ genoemd. Maar we mogen er wel vanuit gaan dat nieuwe versies rap sneller, kleiner en goedkoper worden.
De VR-werelden zelf zijn ook nog vrij rudimentair. Sterker nog: ze lijken zo uit tekenfilms te komen. Avatars worden wel steeds beter, maar zijn nog verre van levensecht. Om de een of andere reden hebben ze in Mesh zelfs niet eens benen. Overigens doemt in de toekomst ook de ‘uncanny valley’ op: het punt waarop avatars bijna levensecht zijn – en daarom juist heel creepy.
Maar wat dan?
Kunnen we dan nog helemaal niets zinvols? Zeker wel! Experimenteren is altijd leuk en leerzaam. Veel software heeft een proefversie om uit te proberen, of is zelfs gratis, zoals VRChat. Voor een paar tientjes huur je al een goede VR-bril. En ook via je computerscherm kun je meedoen, hoewel de ervaring dan natuurlijk (nog) minder immersief is.
Maar experimenteer niet in het wilde weg, want dan blijft het een spelletje. Zoals we hierboven hebben gezien wordt VR waarschijnlijk serious business. Denk daarom nu alvast na over hoe je het in zou kunnen zetten, reserveer wat tijd en budget, zet een werkgroepje van enthousiastelingen op, en laat je inspireren.
Vraag jezelf af welke online bijeenkomsten baat hebben bij VR: team updates, of eerder workshops? Hoe past VR binnen je hybride-werkenstrategie, waar ik ook al eerder over schreef? Zouden teams het kunnen inzetten als derde optie naast thuis en op kantoor werken? VR maakt ook nauwe samenwerking over grote afstanden mogelijk, maar faciliteren jullie die samenwerking nu al?
Bedenk vooral ook hoe je ervoor kunt zorgen dat je organisatie openstaat voor nieuwe vormen van communicatie en samenwerking. Denken jullie al na over de Digital Employee Experience? Wij zien dat veel organisaties nog aarzelen om bijvoorbeeld sociale communicatie en real-time online samenwerking in te voeren, terwijl hun medewerkers daar nadrukkelijk om vragen (en het anders zelf regelen met WhatsApp).
Zijsprong: Viva Reality
De tools om met de DEX aan de gang te gaan zijn er. Zo heeft Microsoft, dat lange tijd toch niet bekendstond om gebruiksvriendelijkheid, de DEX omarmd met Viva, hun nieuwe Employee Experience Platform. Omdat de meeste organisaties Microsoft gebruiken, ga ik er even wat dieper op in.
Viva is eigenlijk een DEX laag bovenop bekende tools als Teams, SharePoint en Yammer. Het bestaat onder andere uit een sociaal intranet (Connections), een AI-gedreven kennisbank (Topics), een overzicht van leermogelijkheden (Learning) en een dashboard met inzichten in werk en samenwerking (Insights). En met Mesh gaat Viva hopelijk volgend jaar virtueel!
Net nieuw is Viva Engage, een platform voor communities waarmee je ook nu al medewerkers over grote afstanden met elkaar kunt verbinden. Hier zie je dat Microsoft kijkt naar hoe mensen communiceren in populaire consumenten-apps als Instagram. Zo komen in Viva Engage binnenkort Stories en Storylines.
Stories zijn korte visuals voor je volgers, die in een carrousel boven de tijdlijn verschijnen. Op je persoonlijke Storyline kun je je grote verhaal vertellen. Dat kan bijvoorbeeld erg interessant zijn voor leiders die medewerkers mee willen nemen in de strategische narratieven van de organisatie.
De medewerker van morgen
In VR zullen consumententoepassingen ook leidend blijven. De eerste medewerkers met VR-ervaring zijn daarom gamers, zoals mijn zoon. Over een paar jaar is hij klaar met zijn studie en komt hij de arbeidsmarkt op, die dan ongetwijfeld nog steeds krap is.
Waar gaat hij werken? Bij een organisatie die drijft op fysieke vergaderingen en e-mail? (Even voor het plaatje: de e-mail over de annulering van zijn terugvlucht vanuit Canada had hij volledig gemist.) Of liever bij een organisatie die aansluit bij zijn manieren van communiceren en die klaar is voor de toekomst? Ik ken hem een beetje en ik denk dat ik het wel weet. Dat is de nieuwe, non-virtuele realiteit!
Over de auteur
