De toekomst van social media is open en decentraal

Web3 is de toekomst van het internet! Dat lees je misschien veel, maar er is ook kritiek op het concept. Hoe zou de toekomst van het internet en social media er dan uit moeten zien? En hoe breken we de macht van big tech? Ik ging op zoek naar alternatieven.

Huidige internet gedomineerd door big tech

Jack Dorsey (voormalig CEO Twitter) schreef onlangs dat hij spijt heeft van zijn rol in de creatie van een gecentraliseerd internet:

Centralizing discovery and identity into corporations really damaged the internet.

Hij doelt op het feit dat tegenwoordig enkele grote bedrijven (ook wel ‘big tech’ genoemd) het internet domineren.

Dit geluid horen we al jaren, uit verschillende hoeken. Zo stelt Tim Berners-Lee (grondlegger van het world wide web) al jaren dat big tech te veel macht heeft. Onze persoonlijke gegevens zitten gevangen in hun silo’s. Hij wil de macht terug bij het individu en werkt aan ‘pods’. Dit zijn een soort kluizen waarin je jouw eigen data bewaart en bedrijven toestemming geeft voor toegang tot een deel van die data (bron: The New York Times).

In Nederland zijn er ook bekende voorvechters voor een vrijer internet, zoals Marleen Stikker (directeur Waag en auteur van het boek Het Internet is stuk) en José van Dijck (hoogleraar aan de Universiteit Utrecht). Van Dijck vertelt aan De Groene Amsterdammer dat ze het probleem van de macht van sociale netwerken nu terugziet in de oorlog tussen Rusland en Oekraïne:

Deze bedrijven krijgen de taak om te gaan modereren in een informatieoorlog. Laten we van Russia Today toe dat ze desinformatie verspreiden, laten we bepaalde sites online staan? Dat zijn gigantische verantwoordelijkheden, die in het verleden werden gedragen door staten en democratieën.

Is Web3 het antwoord?

Web3 zou dé oplossing zijn voor de huidige problemen. De grootste verandering in Web3 is de architectuur (het draait op blockchains), schrijft Jan Scheele op Frankwatching. “Van een handvol centrale partijen die domineren naar een decentrale omgeving waar iedereen weer de macht heeft over zijn eigen data en op een eerlijke manier wordt beloond voor zijn bijdrage aan het web.”

Maar er is wel kritiek op Web3. Web 2.0 zou ook al een stuk democratischer worden, maar heeft dat niet (of nauwelijks) waargemaakt. Waarom zou dat bij Web3 wel lukken? Jack Dorsey twittert skeptisch dat de mensen die Web3 aan de man proberen te brengen, ook al stinkend rijk werden van web 2.0.

Ernst-Jan Pfauth twijfelt ondertussen in de NRC: “Bovendien zitten er veel libertariërs tussen, die hopen dat Web3 de boel zo decentraliseert dat we overheden ook niet meer nodig hebben. Om over de milieu-impact van sommige blockchains niet eens te spreken.”

José van Dijck stelt in De Groene Amsterdammer dat Web3 ideologisch blijft steken bij de aanname dat je data verhandelbaar mogen zijn. Je krijgt er dan wel geld en medezeggenschap voor terug, maar nog steeds verkoop je je gegevens. Met als risico dat je nog steeds geen idee hebt waar je data voor worden gebruikt. Van Dijck wil waarde aan het internet kunnen toevoegen, maar niet alleen commerciële waarde.

Wat dan?

Hoe zou een open, gedecentraliseerd internet dan eruit kunnen zien? Voor dit artikel beperk ik me tot een aantal voorbeelden van social media. Maar het gaat natuurlijk verder dan dat. Zo kun je ook denken aan open alternatieven voor software en zelfs smartphones.

PubHubs

José van Dijck werkt samen met Bart Jacobs (hoogleraar aan de Radboud Universiteit) aan een socialmedia-alternatief: PubHubs. In dit netwerk zit je in verschillende hubs (zoals familie, gemeente, bibliotheek en sportclub).  In elke hub speelt alleen een relevant deel van je eigen identiteit een rol. Het concept doet me denken aan het ter ziele gegane Google+, waar je ook verschillende ‘cirkels’ had.

PubHubs is nog in ontwikkeling en zou binnen vijf jaar klaar moeten zijn (best een lange tijd voor internet-begrippen). Het is onderdeel van de coalitie van publieke organisaties onder de noemer PublicSpaces.

Element & Matrix

Ondertussen doet De Groene Amsterdammer samen met Waag een experiment op de app Element. Je kunt daar discussiëren over de zoektocht naar een veilige digitale publieke ruimte. Element lijkt op WhatsApp: je kunt er onder andere berichten versturen en groepen aanmaken. Het maakt gebruik van het Matrix-protocol, dat als voordeel heeft dat het communicatie tussen verschillende apps mogelijk maakt (lees hier de uitgebreide uitleg van De Groene Amsterdammer).

Ik besloot mee te doen en werd deze week lid van de ‘kamer’ ‘Loskomen van Big Tech’. Maar als je zo’n kamer binnenkomt, is het net alsof je inbreekt in een gesprek dat al uren (of eigenlijk zelfs dagen) aan de gang is. Je ziet één lange gespreksdraad, waarbij je ver omhoog moet scrollen om het begin te vinden. Het is lastig om zomaar in het gesprek in te breken en niet bemoedigend om het hele gesprek vanaf het begin te lezen. Duidelijk is dat de UI beter kan. En misschien kan een communitymanager hier ook nog een rol in pakken, door regelmatig nieuwelingen welkom te heten en hen de weg te wijzen.

WT.Social

WT.Social (ook bekend als WikiTribune Social) is een social netwerk dat in 2019 is opgericht door Jimmy Wales (mede-oprichter van Wikipedia). Het moet een alternatief zijn voor Facebook en Twitter. Er zijn geen advertenties en het draait op donaties.

Ik ben sinds december 2019 lid van WT.Social en kom er eerlijk gezegd bijna nooit, laat staan dat ik er iets post. De vormgeving voelt als het internet van 2010 (of misschien zelfs eerder, wat denk jij?). Toch zijn er zo’n 162.000 Nederlanders die het dagelijks gebruiken, blijkt uit onderzoek van Newcom.

MeWe

MeWe lijkt qua uiterlijk en features erg Facebook. Het platform zet zichzelf in de markt met ‘Jouw privéleven is #Not4Sale. Geen advertenties. Geen spyware. Geen onzin.’ Toen ik lid werd, vroeg het wel meteen of het m’n contactpersonen mocht doorzoeken, dus daar werd ik niet echt enthousiast van. Al snap ik wel waarom het ernaar vraagt. Nu bestaat mijn timeline op MeWe namelijk uit posts van pagina’s en groepen als ‘Funny cats’ en ‘Star Wars’. Ik ken in mijn directe kennissenkring niemand die op dit platform zit. MeWe lijkt qua gebruiksvriendelijkheid veel op Facebook, wat in dit geval een voordeel is ten opzichte van de nadere voorbeelden die ik voor dit artikel bekeek.

MeWe verdient aan het premium-abonnement, waarbij je meer opties hebt. Zoals onbeperkt videobellen, cloud storage en onbeperkte op maat gemaakte thema’s.

Pixelfed

Pixelfed kun je zien als een gedecentraliseerd alternatief voor Instagram. Met een focus op privacy, geen advertenties én geen algoritme (hallo, chronologische volgorde). Mis je het oude Instagram? Dan zou Pixelfed weleens de place-to-be kunnen zijn.

Maar het heeft als nadeel dat het niet zo eenvoudig werkt als Instagram. Je moet eerst een ‘instance’ kiezen (de server voor jouw account, misschien al bekend van Mastodon). Ik moest al googelen naar een gebruiksaanwijzing om een beetje te begrijpen hoe het werkt.

PeerTube

Zoals de naam misschien al weggeeft, is PeerTube een gedecentraliseerd alternatief voor YouTube. Het is niet één platform, maar een netwerk van servers. Als je enige technische kennis hebt, kun je dus met een server ook video’s hosten.

Via deze pagina op Ethical.net vind je meer ethische alternatieven voor social media.

De uitdagingen

Dit is nog maar een klein inkijkje in wat er allemaal wordt gebouwd of al bestaat. Ik bewonder alle initiatieven, maar ik zie ook flinke uitdagingen.

Het valt me bijvoorbeeld op dat alternatieve social media vaak ontoegankelijk en onaantrekkelijk zijn. Ik stuitte tijdens mijn research op dit artikel over het belang van design voor alternatieve technologie. Design en gebruiksgemak zijn de sleutels voor succes. Als ik eerst een gebruiksaanwijzing moet zoeken om te snappen hoe Pixelfed werkt, dan haak ik al snel af. Laat staan dat ik m’n vrienden kan overtuigen om ook naar zo’n platform over te stappen.

Als ik iets zou mogen zeggen tegen (…) ontwikkelaars, zou het zijn dat ze een beetje lief moeten zijn voor designers en niet-technische gebruikers. – Wouter Moraal

En dat is natuurlijk die andere grote uitdaging: hoe krijg je mensen zover om over te stappen op andere netwerken? Ik hoorde onlangs het verhaal van iemand die de foto’s van haar pasgeboren baby alleen via Signal ging delen en zo een deel van haar familie overhaalde om van WhatsApp over te stappen. Zolang al je vrienden en familie nog gebruikmaken van Facebook en WhatsApp, hoe breek je daar dan van los? Van Dijck, Jacobs en Stikker proberen via Public Spaces te zorgen dat in elk geval publieke instellingen het goede voorbeeld gaan geven. Zullen burgers hen dan volgen?

Ik ben benieuwd hoe jij deze ontwikkelingen ziet. En ken je nog andere mooie voorbeelden van open internet en social media? Laat het weten via de reacties hieronder.

Dit artikel verscheen eerder in een kortere vorm in de Frankwatching Weekly. Wil je ook deze zaterdageditie in de mailbox ontvangen? Schrijf je hier in.