Hoe zit het nu met die umlaut? 13 populaire typografische symbolen verklaard

Typografische symbolen kunnen een vleugje moeilijkheid aan een tekst geven. Je weet misschien niet altijd waar het symbool voor dient, waardoor je het fout toepast in teksten. Niet alleen als copywriter, maar ook als online marketeer, grafisch ontwerper of websitebeheerder heb je soms behoefte aan meer duidelijkheid als het over dit onderwerp gaat. Ik geef je een uitleg over 13 populaire typografische symbolen die je ongetwijfeld al eens bent tegengekomen. Niet alleen leg ik uit wanneer je ze gebruikt, maar ook wanneer je ze vooral niet moet gebruiken.

Ampersand

De ampersand (&) staat voor het voegwoord ‘en’. Het is ook bekend als het en-teken. De ampersand is een ligatuur die zijn oorsprong heeft in het Latijn. De Latijnse ligatuur et gaf geboorte aan de ampersand.

In de loop van de tijd heeft het uiterlijk van de ampersand een evolutie doorgemaakt. In de eerste eeuw na Christus begon de ampersand zoals we het nu kennen als een oud-Romeins cursief schrift, gekenmerkt door de hoofdletters E en T die samengevoegd werden om één letter te vormen.

Tegenwoordig wordt de ampersand op verschillende manieren geschreven:

• Een epsilon in kleine letters waarover verticale lijn wordt getrokken
• Een epsilon met een verticale lijn of punt boven en onder
• Een normaal plusteken met een extra lus in één hoek

De ampersand is een symbool dat je vaak in de geschreven taal zal tegenkomen. De ampersand wordt bijvoorbeeld regelmatig gebruikt in marketing en branding, omdat het deel uitmaakt van de namen van veel bekende merken en zelfs politieke organisaties:

• H&M
• C&A
• Johnson & Johnson
• Dolce & Gabbana
• CD&V

Maar pas op: gebruik de ampersand niet in teksten of titels als standaardalternatief voor het woord ‘en’, adviseert onzetaal.nl. Als het niet om een vaste combinatie gaat, is het beter om en te gebruiken in plaats van het en-teken. Dat leest prettiger:

• U hebt zo minder onderhoud en een langere levensduur van de motor.
• Binnen 24 uur staat de service- en onderhoudsmonteur op de stoep.
• Wij zijn een badkamer- en keukenspecialist.
• Zij gaat over de werving en selectie, en adviseert B en W over personeel en organisatie.

Trema (diëresis)

Het trema is een diakritisch teken, oftewel een teken dat onder of door een letter gezet wordt ter aanduiding van de uitspraak.

Je hebt het trema vaak gezien: het zijn twee stippen naast elkaar die meestal op een klinker worden geplaatst, bijvoorbeeld: ë, ï, ü.

Maar wat doet een trema? Ik citeer van Wikipedia:

Het trema wordt gebruikt om het taalkundige fenomeen diëresis aan te duiden: twee opeenvolgende klinkers die in twee afzonderlijke lettergrepen uitgesproken worden in plaats van als eenlettergrepige klank of tweeklank.

Het trema duidt dus aan dat je een klinker onafhankelijk van een aangrenzende klinker uitspreekt. Dit in tegenstelling tot het uitspreken van een klinker als onderdeel van een tweeklank of glijdende klinker, waar er een mix is ​​van twee aangrenzende klinkers in dezelfde lettergreep.

De onderstaande afbeelding laat een trema zien. Dankzij het trema weet je dat je de a en de i als twee afzonderlijke klanken moet uitspreken.

Maar plaats het trema niet zonder nadenken in ieder woord waar twee klinkers achter elkaar staan. Onzetaal.nl legt uit dat een trema niet nodig is bij een redelijk aantal klinkercombinaties, zoals ao, ea, eo, ii, oa en ue. Daarbij bestaat immers geen kans op een verkeerde uitspraak, omdat ze in het Nederlands niet als één klank kunnen worden uitgesproken. Voorbeelden zijn chaos, Beatrix en neon. Ook de combinaties e+ij, ij+e, ij+i, y+e en y+i krijgen geen trema. Denk aan geijkt, vrijen, uitdijing, flyeren en hobbyisme.

Zoals je ziet wordt het trema in het Nederlands regelmatig gebruikt, maar ook in het Catalaans, het Frans en het Grieks zal je dit diakritische teken voorbij zien komen.

Historisch gezien is het trema voortgekomen uit het Griekse en Latijnse alfabet. Tijdens de Hellenistische periode werd het gebruikt om bepaalde letters te onderscheiden van een voorafgaand klinkergeluid.

Belangrijk: verwar het trema niet met de umlaut, wat een soortgelijk teken is maar een heel andere functie heeft. Hieronder vertel ik meer over de umlaut.

Umlaut

De umlaut is, net als het trema, een diakritisch teken dat bestaat uit twee punten die over een letter zijn geplaatst, normaal gesproken een klinker. Het belangrijkste verschil tussen de umlaut en het trema is dat de umlaut een klankverandering teweegbrengt.

Hier is een typisch voorbeeld van een umlaut in actie: Glühwein. Je spreekt dat, dankzij de umlaut, uit als ‘gluuhwein’. Zou de umlaut er niet staan, dan sprak je het uit als ‘gloehwein’.

De umlaut komt vooral voor in het Duits en talen met een nauwe verwantschap met het Duits, maar ook in het Turks is de umlaut een veel voorkomend teken.

De umlaut bestaat al sinds minstens 750, toen het Oudhoogduits werd gesproken, maar het bleef zich ontwikkelen als geluid tot ver na 1350, toen het Middelhoogduits in gebruik was.

Liggend streepje

Dit is een lastige, want er is niet slechts één liggend streepje. Het liggend streepje komt in verschillende lengtes, elk met hun eigen functie: – – — _

Deze liggende streepjes kunnen veel functies hebben en op meerdere manieren worden weergegeven:

Vorm	Naam	Functie
–	Divisie	De divisie wordt gebruikt als afbreekstreepje, koppelteken en als weglatingsstreepje.
–	Half kastlijntje	Gedachtestreepje, ter inleiding van directe rede, bij aanduidingen van een tijdsperiode of een ander bereik, bij sportuitslagen, bij geldbedragen, als minteken
—	Kastlijntje	Gedachtestreepje, ter inleiding van directe rede, bij aanduidingen van een tijdsperiode of een ander bereik, bij sportuitslagen, bij geldbedragen, als minteken
_	Underscore	De underscore wordt vooral gebruikt in e-mailadressen en URL’s, omdat daar geen spaties in kunnen worden gebruikt.

Tilde

De speelse, kronkelende tilde is een grafeem, oftewel de kleinste bruikbare eenheid in een schrift. De tilde heeft talloze toepassingen, waardoor je de tilde in je leven al honderden keren gezien hebt — zelfs als je het niet beseft. De tilde vertaalt zich ruwweg in de betekenis van ‘ongeveer’ of ‘circa’.

Afhankelijk van de taal die je spreekt, wordt de tilde ook bovenop een letter geplaatst om een ​​verandering in uitspraak aan te duiden. In het Vietnamees wordt het bijvoorbeeld gelezen als een soort krakende stijgende toon; in de Spaanse en Baskische talen duidt ​​de tilde een palatinale nasale medeklinker aan.

De oorsprong van de tilde ligt in de Portugese en Spaanse taal, deze talen ontvingen het van het Latijnse titulus, wat zich vertaalt naar ‘opschrift’ of ‘titel’.

Caret

De caret is een grafeem (wat, zoals we al zagen, de kleinste, bruikbare eenheid in een schrijfsysteem is) dat wordt gebruikt in typografie en bij proeflezen. De primaire functie is om een ​​proeflezer te vertellen dat er op een bepaald punt in de tekst extra materiaal moet worden opgenomen. Meestal is het een zin, woord of leesteken dat in de tekst moet worden ingevoegd.

Over het algemeen wordt dit teken onder de tekstregel in een document geschreven. Het extra element dat in de tekst moet worden opgenomen, wordt echter binnen de caret, boven de regel of binnen de marge geschreven.

De oorsprong van de caret ligt in de Latijnse taal, waar het op dezelfde manier wordt gespeld. Etymologisch betekent het caret ‘vrij zijn van’ of ‘ontbrekend’.

Ellips

Als je in je schrijfwerk een gevoel van drama wilt creëren met een goed geplaatste pauze, dan is de ellips de techniek bij uitstek. Dit is de reden waarom dit teken soms een spanningspunt wordt genoemd. Simpelere zielen noemen het soms ook gewoon een puntje-puntje-puntje.

Je herkent dit teken aan de eenvoudige reeks van drie stippen die achtereenvolgens op dezelfde lijn verschijnen.

Een ellips wordt gebruikt om de volgende zaken aan te geven:

• Een onvoltooide gedachte
• Een korte pauze
• Een belangrijke verklaring
• Een onverwachte stilte
• Een weergalmende stem

Een interessant en weinig bekend feit: als je de ellips helemaal aan het einde van je zin schrijft om het wegvallen van spraak of gedachte te symboliseren, dan heb je een aposiopese gemaakt. Dit is wanneer je een zin beëindigt met de bedoeling je lezers de betekenis te laten invullen. Dit is een techniek die kan worden gebruikt om verdriet of zelfs verlangen naar iets aan te duiden.

Superscript

Een superscript is een tekst die kleiner is dan de rest van de tekst op de regel. Het kan een letter of een cijfer zijn die je positioneert op de plaats die je in de onderstaande afbeelding ziet. (De afbeelding toont onderaan het superscript en bovenaan het subscript, waarover verderop meer.)

Er zijn veel toepassingen van superscript, waaronder wetenschappelijke formules, wiskundige uitdrukkingen en specificaties van zowel isotopen als chemische verbindingen.

Als je naar een superscript kijkt, is het meestal vetter dan een normaal symbool. Dit komt omdat lettertypeontwerpers het zwaarder, vet of gemiddeld in lettertype moeten instellen dan een gewone, kleinere letter zou zijn. Het doel van deze strategie is om de aandacht van de lezer te vestigen op het belang ervan.

Subscript

Een subscript is een teken dat lager dan de normale schrijfhoogte gezet wordt. Het is de tegenhanger van het superscript dat we hierboven hebben besproken. Het is een teken dat je onder de basislijn van een regel met tekst vindt. Net als een superscript wordt het gebruikt om een grote verscheidenheid aan dingen aan te duiden, zoals wiskundige uitdrukkingen, formules en specificaties van chemische verbindingen en isotopen.

Subscripts kunnen worden uitgelijnd met de onderlijn, maar ze kunnen ook net onder de basislijn worden neergezet. Subscripts die zijn uitgelijnd met de onderlijn zijn relatief zeldzaam,; ze worden alleen gebruikt in de noemers van breuken.

Tittel

De tittel is een klein maar belangrijk diakritisch teken. Meestal vind je dit teken bovenop de kleine letter ‘i’ of ‘j’. Dit is meestal het geval in de Nederlandse taal. Er kan in veel andere talen echter ook een tittel geplaatst worden op andere letters.

In het Turks kan het wel of niet plaatsen van een tittel het onderscheid maken tussen twee heel verschillende letters.

Haakje

Er zijn talloze soorten haakjes. Haakjes worden gewoonlijk gebruikt in symmetrische paren. Haakjes zijn naar voren of naar achteren gerichte leestekens die een stuk tekst isoleren of kopiëren.

Chevrons waren de eerste haakjes die in de Nederlandse taal verschenen. De Nederlandse christelijke geleerde en filosoof Desiderius Erasmus Roterodamus bedacht de ronde haakjes en gaf ze de naam lunula, naar de vorm van de wassende maan.

Er bestaan inmiddels meerdere soorten haakjes:

• Meest gebruikt zijn de ronde haakjes: ( ) (Brits-Engels: brackets, Amerikaans Engels: parentheses)
• In gewone tekst minder vaak voorkomend zijn de rechte haakjes, blokhaken of bijbelhaken: [ ] (Amerikaans Engels: brackets)
• Daarnaast zijn er nog de punthaakjes, vishaakjes, hoekankers, hoekhaakjes: ⟨ ⟩ (Engels: angle brackets, chevrons)
• En ten slotte de accolades: { }, die ook wel tot de haakjes gerekend worden. (Engels: braces, curly brackets)

Voor gewone teksten worden vooral de ronde haakjes gebruikt. In een doorsneetekst zien de andere types er doorgaans misplaatst uit, dus gebruik die alleen wanneer je daar een goede reden voor hebt.

Uitroepteken

Wanneer je iets bijzonder urgent of belangrijks wil benadrukken, gebruik je het uitroepteken. Wanneer je dit teken direct na een uitroep gebruikt, geef je gepassioneerde gevoelens of emoties aan. Net als een punt kan het ook het einde van een zin aangeven, zoals in ‘Stop in de naam der wet!’

De meest gemaakte fout met het uitroepteken is naar mijn mening het gebruik van meerdere uitroeptekens na elkaar. Of je nu een boek, blog of gedicht schrijft: wees spaarzaam met uitroeptekens.

Schrijf dus niet: ‘Ga weg!!!’ riep de buurman.

Maar schrijf: ‘Ga weg!’ riep de buurman.

Als er voor of na het uitroepteken geen tekst staat, wordt het uitroepteken gebruikt als waarschuwingsteken.

Andere toepassingen voor het uitroepteken zijn onder meer:

• Symboliseert klikmedeklinkers in Zuid- en Oost-Afrikaanse talen
• Logische ontkenning in computertalen
• Is in de wiskunde deel van de weergave van de faculteit

Schuine streep

Een van de meest voorkomende interpunctietekens is de schuine streep.

De schuine streep heeft veel toepassingen. Het is een schuine lijn die historisch werd gebruikt om komma’s en punten te markeren. Tegenwoordig staat de schuine streep voor inclusiviteit of exclusiviteit, breuken, divisies en scheidingen tussen kalenderdatums. Natuurlijk zie je ook de schuine streep in de URL’s van veel websites, vooral wanneer je naar webpagina’s binnen de domeinnaam navigeert.

De schuine streep wordt nogal eens fout gebruikt in samenstellingen met twee gelijkwaardige delen, zoals koers-winstverhouding en woon-werkverkeer. Men schrijft dan koers/winstverhouding en woon/werkverkeer.

Wanneer de schuine streep in de tegenovergestelde richting gaat, wordt dit een backslash genoemd.

Nerderig weetje ter afsluiting: in het verre verleden was een schuine streep een variatie op een verticale streep en een streepje.

De betekenissen van typografische symbolen

Is het niet opmerkelijk dat je deze typografische symbolen je hele leven al leest en schrijft, terwijl je slechts een minimale kennis hebt van enkele ervan? Sommige zijn obscuur en andere ronduit verwarrend. Er zijn er enkele die je regelmatig hebt gebruikt, maar misschien niet altijd op de juiste manier.

Met mijn uitleg over de betekenissen van deze typografische symbolen hoop ik dat je in staat bent om deze tekens te herkennen als je ze tegenkomt tijdens het lezen, of om ze zelf te gebruiken in je branding, marketing, storytelling of webdesign.