Gebrek aan digitalisering in regeerakkoord heeft grote gevolgen

Column – Nederland is een van de leidende landen in de wereld op het gebied van digitalisering, tenminste waar het om technologie gaat. Denk aan bedrijven als ASML, ASMI, NXP, Booking.com en Adyan. Op gebieden als fintech en systeembeveiliging zijn we ook leidend. Hoe kan het dan gebeuren dat onze overheid zo ontzettend achterblijft en de invloed van de digitalisering op de samenleving niet ziet, niet begrijpt en er geen vat op heeft? Veel van wat er fout gaat – en er gaat veel fout – is direct of indirect terug te voeren op dit onbegrip voor die invloed.

Digitalisering in het regeerakkoord

Er wordt op dit moment gewerkt aan een nieuw regeerakkoord. Maar nu al is duidelijk dat de vele aspecten van de digitalisering daarin vrijwel geen thema vormen.

Er zou dit keer een dun regeerakkoord moeten komen. Een akkoord op hoofdlijnen, vinden de formateurs. Mijn onderbuik zegt dat dit helaas een vrome wens blijft. Een stapje in de richting van hoe het in de toekomst zou moeten gaan, maar of het onderlinge vertrouwen daar al groot genoeg voor is? Politieke partijen zijn blijkbaar onvoldoende in staat om eens over hun eigen schaduw heen te stappen.

Wat helaas wel lijkt te gebeuren, is dat het hoe dan ook dunner wordt dan zou moeten door het ontbreken van een visie op de digitalisering. Hierdoor ben ik er nu al vrij zeker van dat er een groot hiaat zit in het akkoord.

Digitalisering raakt alle kanten van de samenleving

De invloed van de digitalisering op onze samenleving is al en wordt nog vele malen groter dan de meeste burgers en zeker de overheid beseffen. Er zijn nogal wat probleemgebieden in Nederland waar hard aan gewerkt moet worden. Maar bijna al die thema’s hebben gemeen dat ze of ondersteunend of dominant te maken hebben met de digitalisering. De gevolgen daarvan voor de samenleving krijgen vanuit de overheid nauwelijks aandacht. Globaal kun je daarbij denken aan digitale aspecten rond thema’s als onder andere:

• Onderwijs: computers verzamelen te veel onnodige data, incompatibele systemen, gebrek aan kennis bij leraren.
• Klimaat: de beschikbaarheid van veel data wereldwijd ondermijnt kortzichtige argumentatie overheid.
• Milieu: het meten van vervuilingen, het doorrekenen van gevolgen van maatregelen.
• Energietransitie: onevenwichtige en tegenstrijdige maatregelen, geen integrale doorrekeningen.
• Covid-19: verscheidenheid aan websites, versnippering systemen, storingen, afspraken maken.
• Woningmarkt: bouwplanningen, beschikbare ruimte, regelgeving, communicatie met omgeving, aan/verkoop procedures.
• Cybercriminaliteit: wetgeving schiet tekort, te weinig kennis en capaciteit bij politie, te weinig handhaving, inzet kunstmatige intelligentie en beeldherkenning.
• Privacy: misbruik van gegevens, betere beveiliging, verkeerde wetgeving, onvoldoende handhaving.
• Cyberterreur: aandacht voor beveiliging bedrijfsprocessen, andere wetgeving, rapportages, internationale aanpak, eisen aan systemen.
• De zorg: verscheidenheid aan incompatibele systemen, privacy-drempels, zorg op afstand, meer gezondheidsdata.
• Defensie: inzet drones, inlichtingen online vergaren, cyberterreur-aanpak.
• Betalingsverkeer: ruim 3 miljoen burgers die moeite met online hebben, support-centra, andere rol van cash geld, cybervaluta controleren, anonimiteit aanpakken, fraude, hacken.
• Infrastructuur: (gratis) toegang tot internet/wifi voor iedereen en overal, strategische rol van overheid.
• Mobiliteit: digitalisering van auto’s, dashcams, data uit auto, gedragscontrole, zelfrijdende voertuigen, aansprakelijkheid, e-cars (modulariteit).
• Sociale media: ontbrekende regels, anonimiteit, ondermijnend.
• Nieuwsvoorziening: onderscheid waarheid en leugen, manipulatie, deep fakes.

Deze opsomming is verre van volledig, maar vooral bedoeld om enig inzicht te geven in hoe ver digitalisering alle kanten van de samenleving raakt.

Geen aandacht

Het trieste is dat de politieke partijen in hun verkiezingsprogramma’s geen aandacht hadden voor de digitalisering. En dus ook helemaal niet voor de invloed daarvan op de samenleving. Het gevolg is ook dat er in de regering en in de Tweede Kamer geen serieuze kennis en ervaring op dit gebied voorhanden is. En dat terwijl juist de digitalisering de komende jaren onze samenleving significant zal beïnvloeden en bepalen.

Criminelen kunnen zich bijvoorbeeld vrijwel ongestoord uitleven met behulp van de digitale middelen, omdat van een serieuze tegenkracht en een aangepaste wetgeving nog lang geen sprake is. Steeds vaker worden bedrijven en instanties slachtoffer van cyberaanvallen met enorme maatschappelijke en financiële schade tot gevolg. Individuen kunnen vrijelijk de berichtgeving op de sociale media vergiftigen en daarmee ook onze democratie ondermijnen. Door een verkeerde en achterhaalde insteek ten aanzien van privacy kunnen persoonlijke gegevens grootschalig worden verzameld en voor verkeerde doeleinden ingezet. Door onzorgvuldig gedrag van (grote) bedrijven en een gebrek aan handhaving worden consumenten te makkelijk slachtoffer van fraude en diefstal. En dit zijn nog maar een paar punten van zorg.

De wel aanwezige aandacht gaat vooral uit naar de economische gevolgen voor bedrijven en ons land. Maar een veel groter probleem is wat de digitalisering met onze samenleving doet. Daar is nog vrijwel geen aandacht voor.

Ministerie van Digitale Zaken

Een serieus regeerakkoord, ook een dunne, zou tenminste een tekst moeten bevatten die duidelijk maakt dat de overheid de digitalisering serieus neemt. Die zou kunnen luiden:

De komende jaren zal veel aandacht uitgaan naar het gepast omgaan met de digitalisering en het onder controle krijgen van de invloed daarvan op de samenleving. Daartoe is het cruciaal dat er een Ministerie van Digitale Zaken wordt opgericht dat zich met alle aspecten van de digitalisering zal bezig houden, waaronder een passende wetgeving, en daar ook financieel de benodigde middelen voor krijgt.

Vervolgens zal een minister de opdracht krijgen hier invulling aan te geven. Zolang dit niet gebeurt, zal onze samenleving steeds verder ondermijnd worden door met name cybercriminaliteit, maatschappelijke ontsporingen en misbruik van data.

Burgerplatform

Om de digitalisering behulpzaam in te zetten voor de samenleving is de realisatie van zoiets als een Burgerplatform vereist (zie hiervoor mijn boek 2024 – Nederland 40 jaar na George Orwell’s 1984, affiliate). Dit is een afgeschermd en extra beveiligd gebied binnen internet. Daar kunnen burgers veilig gebruik maken van essentiële online diensten, zoals ten minste geboden door overheid, banken, energiebedrijven, verzekeringen en dergelijke. Hier krijgen ook zaken als privacy en anonimiteit een andere, maar bij de digitale wereld passende rol. Dit platform zal worden beheerd door het nieuwe Ministerie van Digitale Zaken.

Politiek bedrijven lijkt soms erg veel op marketing.

Aandacht voor effect op de samenleving

Door recente cyberaanvallen op bedrijven, vooral met ransomware, is er zo langzamerhand wat aandacht aan het komen voor de digitale problematiek. Vooralsnog mondjesmaat in de Tweede Kamer, maar het kabinet blijft daar nog bij achter. Gebrek aan kennis en ervaring over de invloed ervan op de samenleving speelt een cruciale rol. De wel aanwezige aandacht gaat vooral uit naar de economische gevolgen voor bedrijven en ons land. Maar een veel groter probleem is wat de digitalisering met onze samenleving doet. Daar is nog vrijwel geen aandacht voor.

De enige werkende optie is een ministerie met experts, mensen die niet alleen de technieken begrijpen, maar juist ook de invloed daarvan op de samenleving.

Het cruciale meetpunt of digitalisering serieus genomen wordt, is dus de snelle oprichting van een Ministerie van Digitale Zaken. Zolang dat niet gebeurt blijft het dweilen met de kraan open, het steeds weer achteraf nemen van ad-hocmaatregelen.

Politiek lijkt op marketing

Politiek bedrijven lijkt soms erg veel op marketing: begrijpen wat de achterban wil of nodig heeft, inlevingsvermogen hebben en goed communiceren. Het betekent ook je dienstbaar opstellen naar de doelgroep. Maar dat is voor politici vaak te veel gevraagd, dan gaat ego boven inhoud.

Het politieke klimaat in ons land wordt gekenmerkt door een grote dosis wantrouwen van de burgers naar de overheid, maar ook door een gebrek aan vertrouwen tussen politici en politieke partijen onderling. Dat vormt een slechte basis voor een slagvaardig beleid. Voor mensen met verstand van zaken is het afbreukrisico van een rol binnen het huidige systeem te groot. Dus blijft de vraag of de digitale ondermijning steeds verder zal gaan. Of wordt er nu alsnog een regeerakkoord gesloten dat het schip probeert te keren, voordat het door de wal wordt gekeerd?

Gevolgen voor burgers en bedrijven

De politiek heeft al jaren geen idee wat digitalisering betekent, op welke gebieden die de samenleving ondermijnt en hoe burgers de mogelijkheden gebruiken dan wel misbruiken. Het heeft niet alleen met te weinig aandacht te maken, maar ook met het ontbreken van kennis. Misschien een combinatie van het missen van zowel oorzaak als gevolg van wat er mis gaat bij bepaalde thema’s. Helaas ontbreekt in de aanpak van het volgende regeerakkoord ook weer iedere serieuze aandacht voor de digitalisering. Zo dreigt voor een langere periode een volgende kans verloren te gaan, met alle gevolgen van dien. Gevolgen trouwens, die alle Nederlandse burgers én bedrijven zullen raken.