Black Friday & flitsbezorgers: de verborgen kosten van onze consumptiemaatschappij

Column – Ik lees met groeiend ongemak over de opkomst van flitsbezorgers. Een bak Ben & Jerry’s bestellen en binnen 10 minuten laten bezorgen, terwijl je op loopafstand van de supermarkt woont? Moeten we dat gaaf vinden? Zolang je qua gezondheid in staat bent om zelf naar de supermarkt te gaan, niet in quarantaine zit en er geen hoge nood is (zoals het vergeten van kunstvoeding voor je baby en je kunt je huis niet uit), kan ik weinig redenen bedenken om voor flitsbezorging te kiezen.

Niet het waarom, maar de daadwerkelijke kosten moeten centraal staan

Ook bij een poll van LinkedIn Nieuws zie ik dat ruim 80% het nut van flitsbezorgers niet ziet.

Maar eind jaren 90 dachten Nederlanders geen mobiele telefoon nodig te hebben, dus wellicht kijken we over een aantal jaar ook anders tegen flitsbezorging aan. Het kan snel gaan: ik heb al collega’s die gebruikmaken van de diensten.

Mijn ongemak – en ja, met een snufje afschuw – ligt in wat die bezorging daadwerkelijk kost. Het gaat niet om het waarom, maar om het ‘ten koste van wat en wie’.

In de NRC las ik bijvoorbeeld over de groeipijnen bij flitsbezorger Gorillas in Duitsland:

“Bezorgers staken, omdat ze hun salaris niet uitbetaald krijgen, of slechts een deel ervan. De tienminuteneis ervaren veel bezorgers als onhaalbaar, en de grote vierkante rugzakken waarmee ze moeten fietsen, overschrijden volgens hen regelmatig het maximumgewicht van tien kilo.”

De druk om binnen 10 minuten te leveren is zo hoog, dat het leidt tot gevaarlijke verkeerssituaties. Als je dit weet, zou je dan nog steeds dat bakje ijs bestellen?

Black Friday, Amerikaans overconsumptiefeest

Dan Black Friday. Sinds enkele jaren in opkomst in Nederland en inmiddels net zo ingeburgerd als Halloween (ik blijf nog hardnekkig pro-Sint Maarten overigens). Op Frankwatching publiceren we elk jaar wel nuttige artikelen over Black Friday met tips voor marketeers en webshopeigenaren om zich voor te bereiden. De wat en hoe behandelen de experts in deze artikelen. Maar de ‘ten koste van wat’ komt nog weinig ter sprake.

Onlangs ontvingen we enkele kritische tweets als reactie op één van de artikelen op Frankwatching:

‘Nadruk op consumptie voor korte termijn: niet meer van deze tijd.’

‘Hou eens op met deze energieverslindende consumptie opdrijvende neo-kapitalistische onzin’

Ik begrijp deze berichten wel. Regeringsleiders zitten in Glasgow te praten over hoe we het klimaat gaan redden, en ondertussen zijn marketeers bezig met hoe ze zoveel mogelijk kunnen verkopen in de laatste maanden van het jaar. En met kortingen waar menig kleine, lokale winkelier niet tegen kan opboksen. Maar niet meedoen aan Black Friday kan ook kostbaar zijn. De concurrentie is moordend.

En ten koste van wat? Het levert in elk geval vaak slechte werkomstandigheden, lage lonen (zonder vaste contracten) én een groeiende afvalberg op.

Alternatieven voor Black Friday

Moeten we met z’n allen afspreken om Black Friday af te schaffen? Lastig. Er zijn toch altijd wel periodes waarin winkels kortingen geven. Maar kritisch tegengeluid is er zeker. Denk aan #takebackblackfriday, Fair Friday, Green Friday en Circulair Monday. En onderzoek uit 2020 laat zien dat we binnen de EU minder en duurzamer willen consumeren – al is er wel verschil tussen iets zeggen en daadwerkelijk doen.

Deze week luisterde ik naar een aflevering van de NRC-podcast Future Affairs, waarin Babette Porcelijn vertelde hoe we naar een duurzamere wereld kunnen bewegen. Interessant vond ik het concept True pricing, waarbij de verborgen kosten (zoals schade aan mens en milieu) op worden geteld bij de marktprijs. Zo zou er een eerlijker systeem moeten ontstaan en duurzamer produceren worden gestimuleerd. Deze (ietwat verouderde) video legt het idee achter true price helder uit.

De mens wordt vervangen

Om nog terug te komen op die flitsbezorgers. Ik ben wel benieuwd hoe je de daadwerkelijke kosten kunt berekenen en vergelijken voor zelf boodschappen doen, ze laten bezorgen (via AH of Picnic bijvoorbeeld) of flitsbezorgen. Een bekend argument voor flitsbezorgers is dat het namelijk via de fiets gebeurt.

En de werknemers dan? “Geen zorgen maken over de verkeersdrukte of arbeidsomstandigheden, want binnen minder dan 10 jaar is het hele systeem geautomatiseerd,” schrijft Erik Huybrechts als reactie op de poll van LinkedIn. Hij verwacht dat over 10 jaar je pakketjes door een drone of een autonoom voertuig worden bezorgd. Dat doet me denken aan een uitgebreid stuk van The Guardian over pandemie-winnaar Amazon, dat medewerkers slechts als ‘placeholders’ van de nieuwe generatie robots zou zien (zie ook mijn Weekly van november 2020 over nachtwerk en bezorgers).

Dit moeten we toch beter kunnen?

Maar zolang het mensen zijn die het werk doen, en niet robots, verdienen ze betere werkomstandigheden en een goed loon. Dus of er nou wel of niet een toekomst zit in Gorillas en concullega’s, of welke andere innovatieve start-up dan ook… Ik heb er een bittere bijsmaak van en vraag me af: dat moeten we toch beter kunnen?

Black Friday en flitsbezorging. Twee dingen die je misschien niet direct met elkaar verbindt, maar die in mijn ogen wel misstanden laten zien van iets groters. Consumeren en gemak, ten koste van wat… en wie?

Het is een complex onderwerp dat moeilijk te vatten is. Het gaat over de maatschappij, het individu, de commercie, de politiek, de wereld, en zoveel meer… Maar we kunnen veel van elkaar leren en erover discussiëren. Ken jij nog voorbeelden? Ik lees het graag in de reacties hieronder. En zou true pricing dé oplossing kunnen zijn? Ik ben benieuwd naar jouw gedachten hierbij.

Deze column verscheen eerder in de Frankwatching Weekly. Wil je ook deze zaterdageditie in de mailbox ontvangen? Schrijf je hier in.