Leesbare teksten schrijven? Houd het simpel!

Je hebt de tip vast weleens gehoord: om te leren schrijven kun je beter slechte teksten lezen, dan goede. Een goede tekst werkt gewoon. Bedrieglijk eenvoudig staat het er. In een slechte tekst zie je beter wat maakt dat je niet leest: onlogische volgorde van woorden, te abstracte tekst, onlogische opbouw. Maar hoe pas je die inzichten vervolgens toe als je zelf gaat schrijven, zodat je eigen teksten leesbaar zijn?

Makkelijk is het om het boek ‘Stijl. Waarom lezers lezen (en waarom niet)‘ van Kitty Kilian door te lezen. Daarin vind je 30 tips verdeeld over vier blokken, die je concreet helpen je teksten leesbaar te maken. Van tekstopbouw tot het verlevendigen van je tekst. Oeps, je tekst verlevendigen. Vermijd de naamwoordstijl is een van de tips. In de woorden van Kilian: Simpel is altijd beter dan ingewikkeld.

De toon van Stijl

In het voorwoord van Stijl lees je:

Schrijven is geen exacte wetenschap en dit boek is geen saai studieboek. Deal with it.

Daarmee is de toon gezet. Kilian komt ter zake en houdt van duidelijkheid. Tip 18 is dan ook ‘Wees stellig’:

Ik durf wel te stellen dat driekwart van het succes van een tekst afhangt van het aplomb waarmee de schrijver durft te schrijven.

In tip 11 lees je dat je verzwakkers moet schrappen: weg met woorden als bijna, misschien, mogelijk. Interessant genoeg is in de zin daarna ‘bijna’ geslopen. Of is dat ironisch?

Je kunt ze bijna altijd weglaten. Je wil stellig schrijven, niet bedeesd.

De stijl die in Stijl centraal staat is precies die: duidelijk, zo leesbaar mogelijk. Los van het doel van je tekst of de doelgroep waar je voor schrijft zijn dat de adviezen. In deel 4 is er wat ruimte voor variatie als het over het ritme van een tekst gaat (bijvoorbeeld tip 24). Maar dan heb je al drie delen gelezen over eenvoud en helderheid, dus weet je dat je ‘spaghettizinnen’ beter vermijdt.

Zeker als je zo min mogelijk frictie bij het lezen wil oproepen is minder meer. Wil je een stijl die kleurrijk is of vraagt je doel of doelgroep om iets anders, dan mag je tekst wat minder compact.

4 aspecten van schrijven om beter te schrijven

De tips die je in Stijl leest, zijn gegroepeerd in vier stappen:

1. Structureren, een aantal structuren die je kunt gebruiken om je tekst te ordenen
2. Versimpelen, een aantal tips om je tekst leesbaar en begrijpelijk te maken
3. Verbeelden, een aantal tips om je tekst levendig te maken
4. Versieren, een aantal tips die je stem en toon bepalen

1. Structureren

Onder structureren vind je een aantal structuren, waarmee je je tekst ordent. Bijvoorbeeld PLOLO = probleem lezer + oplossing lezer + jouw oplossing. Handig als kapstok voor je tekst. Met de voorbeelden in de tekst zie je snel hoe zo’n opbouw werkt.

2. Versimpelen

Onder versimpelen vind je tips die je helpen eenvoudiger te formuleren. Voorkom bijvoorbeeld:

• de lijdende vorm: ‘Er wordt veel geschreven’
• de naamwoordstijl: ‘Het schrijven van een boek’
• een onlogische woordvolgorde: ‘Geschreven wordt er veel’

Het zijn leesvertragers. Als je ze eenmaal gezien hebt, herken je ze snel in je teksten. Kilian laat zien hoe eenvoudiger te lezen de alternatieven zijn. En aan de lijdende vorm heeft Kilian echt een hekel. In de titel van die tip heet de lijdende vorm bedekzwets, verhulgelul, ontwijkgezeik.

3. Verbeelden

Onder verbeelden vind je tips die wat meer van jou als schrijver vragen dan een stijlfout corrigeren. Hoe kun je abstracte woorden concreet en liefst specifiek maken? Het woord ‘vervoersmiddel’ maakt minder los dan een Ford Thunderbird. Zelfs als je die laatste auto nog nooit hebt gezien.

Dit blok is ook aan te raden aan sprekers: hoe kun je de taal die je gebruikt beeldend maken? Daarbij kun je als schrijver ook wat risico nemen, zolang je daar maar voor kiest:

Horen bitch, janken en godverdomme bij je eigen stijl? Gebruik ze. Maar realiseer je dat je andere lezers afstoot.

4. Versieren

Onder versieren lees je tips die alinea-overstijgend werken: bijvoorbeeld het ritme van de tekst. Of hoe je je comfortabel voelt met over jezelf schrijven. En wat humor kan doen voor je tekst.

Deze tips zijn wat langer, maar wat mij betreft ook lastiger toe te passen. Het zet je aan het denken en je ziet als lezer daarna beter de keuzes die schrijvers maken. Om daarna te beslissen wat bij jouw stijl hoort. Een voorbeeld van ritme is een korte zin na een lange. Dat geeft nadruk aan die korte. Zeker als je in die korte zin een twist geeft aan de zin ervoor, bijvoorbeeld:

• De Amerikaanse bankier was rijk. En ziek.
• Een blog hoeft geen 1500 woorden te hebben. Liever niet.

Een ander voorbeeld uit het deel Versieren is zaken nadrukkelijk niet schrijven, oftewel subtekst. Door iets opvallend weg te laten, zet je de lezer aan het denken. Een voorbeeld:

• Houd je nog een beetje van mij?
• Eh … Had jij nog aardappelen gehaald?

Misschien staat het wat hoekig zo op het scherm maar je kunt je voorstellen dat je alleen al met ‘Eh’ of een te lange pauze voor je antwoordt meer zegt dan de tekst alleen.

Uiteraard is er nog veel meer te weten over schrijven (gebruik van leestekens, cijfers in tekst, krachtige openingen of een mooi slot, nog meer stijlfouten (Tante Betje!), enzovoort) maar een boek als Stijl werkt ook na lezing door. Je gaat vast scherper kijken naar teksten die je krijgt en verder op zoek naar wat werkt.

Foto’s uit de jaren ’50

In het boek staan veel zwart-witfoto’s met een jaren ’50-gevoel. Op de kaft in combinatie met het woord ‘stijl’ kreeg ik het idee dat het boek een etiquette-boek was. Regels voor een verfijnde, elegante omgang met elkaar. Vast een particuliere associatie. Na het lezen en nadat ik wat anderen gevraagd heb, is mij de keuze voor de illustraties nog steeds niet duidelijk. Ook al omdat de tekst helemaal niet die sfeer heeft. Ik kon dat niet helemaal rijmen. Een voorbeeld uit tip 30. Naast een foto van fiere dame (zie hieronder) lees je:

Maak een personage van jezelf. De echte jij is net zo saai, net zo onzeker, net zo gewoon als wij allemaal. Met je kaasboterhammetjes.

Eindoordeel

Veel van ons schrijven zonder dat we er vaak bij stilstaan hoe we dat precies doen. Met het boek ‘Stijl. Waarom lezers lezen (en waarom niet)’ van Kitty Kilian krijg je dertig concrete tips die je helpen dat beter te doen. De tips variëren van structuurtips tot suggesties voor de opbouw of toon van de tekst. De toon in het boek is direct. Deal with it. Een aanrader en een mooie aanleiding om te gaan schrappen, strepen en herschrijven.