Waarom je niet blindelings op de spellingcontrole kunt vertrouwen

We weten dat de ‘gratis’ of ingebouwde spellingcontrole van bijvoorbeeld Microsoft Word of Google Docs niet waterdicht is: het geeft ons helaas geen garantie voor een foutloze tekst. Wat zijn de redenen waarom de spellingcontrole bepaalde fouten niet opmerkt en wat kunnen we eraan doen om, ondanks deze imperfectie, toch een perfecte, smetteloze tekst de wereld in te slingeren?

Waarom we niet blindelings kunnen vertrouwen op de spellingcontrole

1. Simpele routines voor de spellingcontrole werken met woordenlijsten

De spellingcontrole werkt met een ingebouwde woordenlijst van bestaande Nederlandse woorden en kan niet zien wat de context van een woord in een zin is. Het zal bijvoorbeeld een fout als ‘verassing’ (bij een crematie) in plaats van ‘verrassing’ goedkeuren, aangezien ‘verassing’ en ‘verrassing’ beide bestaande Nederlandse woorden zijn.

2. De spellingcontrole controleert alleen de spelling van losse woorden

‘De ze zin is waarde loos.’

Bovenstaande zin rekent de spellingcontrole goed, daar de losse woorden ‘de’, ‘ze’, ‘waarde’ en ‘loos’ bestaande Nederlandse woorden zijn. Ook hier kijkt de spellingchecker niet of de zinsbouw klopt, maar controleert deze alleen of de losse woorden correct geschreven zijn.

3. Dubbele woorden die naast elkaar in een zin staan, worden altijd als fout gezien

‘Heb je je zin goed geschreven?’

Deze correct geschreven zin ziet de spellingcontrole als fout, omdat tweemaal het woordje ‘je’ naast elkaar in de zin voorkomt.

4. De spellingcontrole weet niet wat je bedoelt, of je zinsbouw kloppend is en rekent alle samenstellingen goed

En… dat is niet echt retengoed.

Een test!

Hieronder heb ik een zin bewust fout geschreven. Eens kijken of jij alle fouten ziet en eens kijken wat de spellingcontrole hier mee doet.

‘Uit einde lijk werd ten slotte één dunne darm transplantatie hun fataal.’

Hoeveel fouten heb jij eruit gehaald? De standaard spellingcontrole van Microsoft Word ziet welgeteld nul fouten in bovenstaande zin. Echter: de zin bevat maar liefst vijf fouten.

Hier de foutloze versie:

‘Uiteindelijk werd een dunnedarmtransplantatie hen fataal.’

Even de fouten op een rij

1. Het woord ‘uiteindelijk’ moet aan elkaar geschreven worden. De spellingcontrole rekent in deze zin ‘uit einde lijk’ goed, omdat de woorden los ook voorkomen in de Nederlandse taal en als losse woorden goed gespeld zijn.
2. De woorden ‘uiteindelijk’ en ‘ten slotte’ betekenen hetzelfde. Een van de twee woorden is dubbelop en moet weg. We spreken hier van een tautologie, dat in het Grieks betekent: ‘hetzelfde woord’ (dit is overigens geen spelfout, maar een stijlfout). Bij een tautologie wordt de volledige betekenis van een woord nogmaals in een ander woord uitgedrukt.
3. Het woordje ‘één’ moet hier toch echt geschreven worden zonder de accent aigu op beide e’s. Met streepjes is het een telwoord en aangezien het verkeerd geschreven ‘hun’ meervoud is, is dit een fout. Ze kunnen immers niet met meerdere personen aan maar één enkele operatie overlijden, lijkt me.
4. Ik spring even over nog een fout geschreven woord heen en ga naar het woordje ‘hun’. De regel is dat je ‘hen’ moet gebruiken na een voorzetsel (in dit geval het woord ‘voor’) of een voorzetsel dat je erbij kunt denken.
5. En… de laatste maar niet de minste fout: ‘dunne darm transplantatie’. Deze is heel bijzonder. Let op: de spellingcontrole van Word keurt de fout geschreven woorden ‘dunne darm transplantatie’ en ‘dunne darmtransplantatie’ goed en keurt de volgens de juiste spelling geschreven ‘dunnedarmtransplantatie’ fout.

Zijn er oplossingen?

Ja, er zijn manieren om, eventueel samen met een spellingchecker, een foutloze tekst af te leveren.

1. Je kunt handmatig woorden uit de woordenlijst verwijderen

Het weinig gangbare woord ‘verassing’ bijvoorbeeld, kun je schrappen uit je woordenlijst. Na het verwijderen, keurt hij dit woord fout als je dit per ongeluk typt in plaats van verrassing. Ideaal is deze oplossing echter niet, want je hebt immers een bestaand Nederlands woord verbannen uit de woordenlijst.

2. Het ‘meerogenprincipe’

Een gratis spellingcontrole is een fantastische uitvinding, maar voor een gegarandeerd foutloos stuk tekst zul je toch echt meerdere hulplijnen in moeten schakelen. Laat vrienden, kennissen of familie die kundig zijn in taal er nog eens een blik over werpen.

3. Laat je tekst een nachtje liggen

Dit klinkt misschien wat simpel, maar het werkt echt. Je bent vaak zo gefocust op de inhoud van je tekst, dat je over de spel- en grammaticafouten heen leest. Na het aan de kant schuiven van de tekst voor een nacht, zul je gegarandeerd nog wat fouten ontdekken of wat zinsconstructies willen veranderen.