Na de shock: focus op ritme, routines & hybride werkcultuur

Corona dwingt ons tot nieuwe methodes van communiceren, samenwerken en leidinggeven. Ontdek de ‘flow’ van de cultuurshock én de handvatten die jou iets minder wanhopig in het duister laten tasten.

Een cultuurshock, zo mag je de heftige verandering in het werkende leven best noemen. Het coronavirus heeft een aardverschuiving teweeggebracht op het vlak van communicatie, samenwerking en management. Steeds meer mensen werken thuis, vergaderen virtueel en worden aangestuurd op afstand. De één heeft zijn draai gevonden en Zoomt, wandelt, improviseert erop los, de ander is de wanhoop nabij en klampt vast aan het heimweegevoel naar 2019.

Om een volledig beeld te krijgen van de impact en de oplosrichtingen van deze schok, zou je jarenlang wetenschappelijk onderzoek moeten doen. Maar ja, dat wordt mosterd na de maaltijd. Wat kunnen we nú doen? Die vraag leidde auteur en spreker Jitske Kramer tot het verzamelen van honderden reacties uit het veld, die te combineren met haar kennis en kunde als antropoloog… en vervolgens een boek te schrijven in recordtempo (tien dagen): ‘Werk heeft het gebouw verlaten: anders samenwerken na de corona cultuurshock’ (affiliate).

Wat je te wachten staat

Zo’n schok te boven komen, lukt makkelijker als je weet wat je te wachten staat. Nou is de duur of de heftigheid van de coronacrisis in het algemeen niet te voorspellen. Bovendien hangt het af van de specifieke situatie van elk individu hoe groot de impact is en welk tempo of aanpassingsgedrag haalbaar is.

Fase 1. Plotselinge verandering

Toch liggen de fases die mensen gedurende een ‘cultuurshock’ doorlopen, wél nagenoeg vast. Fase 1 is de aanloop, waarin we kennis nemen van de plotselinge verandering en ons gedrag aanpassen. Denk aan hamsteren, thuiswerken, informatie verzamelen. Hierbij duiken extremen op, zoals de kat uit de boom kijken versus panikeren, maar ook keihard werken in de zorg versus lege agenda’s voor veel zzp’ers of beroepen in bepaalde sectoren.

Fase 2. Honeymoon: de zonzijde

Fase 2 heet lieftallig de ‘honeymoon’. Daarin herkennen we (veelal schoorvoetend) de zonzijde van de schok. In dit geval: geen files, het wegvallen van reistijd voor thuiswerkers, minder druk om mee te doen aan allerlei sociale activiteiten, meer focus en een hoger werktempo, hechter contact met huisgenoten, enzovoorts. De meest creatieve positivo zou het bijna gaan zien als een welkome verandering! Die romantische gevoelens zijn echter van korte duur.

Fase 3. Werk aan de winkel

Fase 3, de veranderfase, hakt er diep in. Hier komt eerst het besef binnen dat we nog wel een langere tijd mee te maken zullen hebben met deze verandering. Deze eerste cultuurshock levert heftige emoties op: verdriet, woede, frustratie, onmacht. Tegelijkertijd wakkert hij ook een flinke ondernemersdrang aan. Er is werk aan de winkel. Velen van ons leerden in no-time alle digitale middelen kennen en schiepen structuren waardoor werk en privé niet te veel door elkaar gingen lopen. Chapeau.

Mentale klap

Echter, deze kleine aanpassingen geven ons een gevoel van schijnzekerheid. We kunnen weer even verder, maar wíllen we zo wel verder? Helaas heeft ‘fase 3’ een tweede cultuurshock voor ons in petto: ‘de mentale klap’. En ja, daar zitten we momenteel midden in. “We voelen verwarring over de aannames waarop we ons leven hebben ingericht, we stellen vragen bij de pijlers waarop onze samenleving is opgebouwd, hoe onze economie draait”, beschrijft Kramer treffend.

Kwetsbaar en onzeker

Steeds meer bedrijven maken bekend dat thuiswerken onderdeel zal blijven van hun toekomstige manier van werken. Wat vinden we daarvan, wat voelen we daarbij? Onze persoonlijke normen en waarden lijken in het geding. Kortom, we komen onszelf keihard tegen. We voelen ons kwetsbaar en onzeker.

Terugkeer mijlenver weg

Fase 4 is trouwens de terugkeerfase, waarin alles weer terugkeert naar een (ietwat) normale situatie. Maar gezien de huidige ontwikkeling van de corona-crisis laat ik die nu even achterwege. Die terugkeer is nog mijlenver weg. Laten we vooral enkele handige tips voor die vermaledijde fase 3 op een rij zetten.

Veelkoppig monster

We kunnen gerust vaststellen dat werken tijdens een pandemie een veelkoppig monster is. Hoewel veel thuiswerkers langzamerhand ook de voordelen ervaren, blijven de nadelen bákken aan energie wegslurpen. Het is immers een fikse uitdaging om samen te werken zonder oogcontact, om bedrijfstrots of verbinding met je team te voelen, vereenzaming te voorkomen, werkdruk in toom te houden en innovatie te stimuleren.

Flexibel omspringen met tijd en ruimte

Kramer geeft in haar boek enkele welkome tips voor werknemers. Ze pleit voor een hybride werkcultuur, waarin we tijd en ruimte flexibel inrichten. Bekijk per activiteit wáár, wannéér en met wíe je die het beste kunt uitvoeren. Stel dat je heel af en toe naar kantoor mag, combineer op zo’n dag dan de zaken die je samen met anderen face to face wil regelen.

Speeddate, Zoom-tour door je huis

Denk daarbij niet alleen aan ‘werk’, maar ook aan ‘contact’. Menig thuiswerker plant ongemerkt zijn gehele agenda vol met werk-werk-werk. De contactmomentjes met collega’s, die op kantoor zo natuurlijk ontstonden, verliezen ze uit het oog. Organiseer eens een speeddate met je teamleden, maak een virtuele of juist een offline anderhalve-meter-wandeling samen, deel elkaars hobby’s of geef om beurten een ‘Zoom’-tour door je huis.

Teugels laten vieren

Niet alleen werknemers hebben daar moeite mee, ook leidinggevenden moeten uit een ander vaatje leren tappen. Helder, menselijk en improviserend zijn de sleutelwoorden. Kramer tips managers om duidelijke kaders neer te zetten, gericht op productiviteit en efficiëntie. Maar ook om de teugels een beetje te laten vieren. Focus vooral op ‘wat’ en minder op ‘hoe’, zegt ze. Oftewel: laat het resultaat zwaarder wegen dan het proces.

Rituelen en routines

Om het team bijeen te houden, de bedrijfscultuur in stand en de werklust op peil, heb je ritme nodig. Een slimme baas anno 2020/2021 schakelt daarvoor de hulp in van rituelen en routines. Denk aan een terugkerende inspiratiesessie waarin een externe spreker (of collega van een andere afdeling) zijn kennis deelt of nieuwe samenwerkingen voorstelt. Vergeet ook niet de creatieve sessie waarin je onderling de wilde ideeën voor de nabije toekomst deelt. Een gezondheids-check kan geen kwaad: gewoon even ‘klassikaal’ peilen hoe iedereen zich voelt. Sommige bedrijven leggen zelfs een budget apart om collega’s onderling met elkaar te laten afspreken op inspirerende plekken. Stuur bijvoorbeeld twee kunstliefhebbers uit je team naar een museum om inspiratie op te doen en tot rust te komen.

Mix van vele facetten

“De corona-cultuurshock brengt ons in een fascinerende emotionele mix van twijfels, angst en eenzaamheid, maar ook van genieten, tot rust komen, vechten voor het leven en creatieve energie”, vat Kramer in haar boek van 216 pagina’s samen. Zulke opsommingen kom je als lezer vaker tegen, logischerwijs omdat zo’n crisis zo ontzettend veel facetten heeft. Maar de mix (en dus het boek) is inderdaad extreem gevarieerd. Misschien een beetje té.

Treffende thema’s, nuttige tips

Het boek is logischerwijs een stuk minder diepgravend dan de publicaties die Kramer eerder uitbracht, waarnaar zij overigens veelvuldig verwijst. Ze weet desondanks een groot scala aan treffende thema’s, interessante overpeinzingen en nuttige tips te beschrijven. Echter, er worden zó veel interessante zijpaden benoemd, dat soms de focus een beetje zoek lijkt. Bijvoorbeeld zodra zelfs dierenwelzijn en vluchtelingenstromen heel even de revue passeren (ook al is het tussen haakjes).

Échte volle zalen

Een boek in tien dagen schrijven is heel knap, laat ik dat vooropstellen. Gaaf ook dat het gelukt is om over dit actuele thema zo veel relevante informatie boven tafel te krijgen. Veel mensen zullen zich herkennen in de vele voorbeelden en tips uit de praktijk. Kramer schrijft op een vlotte en toegankelijke manier. Iedereen die Jitske Kramer kent als spreker zal uitkijken naar hoe ze haar hoopvolle verhaal in woord en beeld over de bühne zal brengen. Hopelijk mag ze dat gauw weer voor échte volle zalen doen.