Beter omgaan met kritiek: identificeer de 4 typen kritiekgevers

Iedereen die zijn visie uit, durft te staan voor zijn of haar mening of op een andere manier zichtbaar is, krijgt er op een dag mee te maken: kritiek. Dat is onvermijdelijk. En het kan soms hard binnenkomen. Het dolk-in-je-hart-gevoel. In dit artikel presenteer ik een model waardoor kritiek voortaan minder hard zal binnenkomen en je er makkelijker mee om kunt gaan.

In twintig jaar tijd heb ik inmiddels veel mensen mogen begeleiden bij het vinden en overbrengen van hun boodschap. Van fietsenmaker op de hoek tot CEO van een groot bedrijf met honderden mensen in dienst. Allemaal hadden ze één ding gemeen. Ze stelden me na het interview allemaal dezelfde vraag: was dit goed?

En da’s ook niet zo gek. Het feit dat we graag gewaardeerd worden, is nu eenmaal een van onze belangrijkste drijfveren als mens. Daar kunnen we dus niets aan doen. Het zit in ons. In ons allemaal. Dat betekent dus ook dat we ons er niet voor hoeven te schamen dat we graag van een anderen horen: “Ja, je hebt het goed gedaan.”

Yep, ook als CEO hoor je dat graag. Helemaal prima. Hoort erbij.

Angst voor kritiek

Het duurde bij mij heel wat jaren voordat ik deze veelgestelde vraag kon koppelen aan het krijgen van waardering. Het was inmiddels zo’n normale vraag, dat ik er niet bij stilstond wat de onderliggende motivatie was om die vraag te stellen. Totdat een van mijn klanten zo stoer was om letterlijk te zeggen: “Ik ben gewoon bang voor mogelijke kritiek.”

Waar deze angst voorheen verstopt zat onder een mooi pak, vlotte tong of ‘ik moet snel weer door’-agenda, durfde deze vrouw puur en kwetsbaar uit te spreken waar ze bang voor was.

Plotseling zag ik de connectie.

Het zal ook te maken hebben gehad met mijn eigen behoefte. In diezelfde periode begon ik zelf meer mijn visie te uiten, mezelf zichtbaar te maken en uit te spreken. Kritiek bleek inderdaad onvermijdelijk. Ik moest een manier vinden om hier goed mee om te gaan, voor mezelf en mijn klanten.

4 typen kritiekgevers

Al snel ontdekte ik dat ‘kritiekgevers’ te verdelen zijn in vier categorieën. Ik begon mijn bevindingen te delen met mijn klanten en ook zij konden dit beamen en vonden een soort ‘rust’ door mijn uitleg.

Geen spectaculaire veranderingen. Gewoon meer rust.

Door deze indeling leek kritiek minder hard binnen te komen bij de een en de ander kon door deze indeling makkelijker de juiste reactie kiezen. Langzaam aan ontstond er een theoretisch model, waar inmiddels al meerdere mensen veel baat bij hebben gehad.

Tijd om het met een groter publiek te delen. Maar… niet zomaar op een traditionele manier. Het is een geen wetenschappelijk onderbouwd model. Het is een verhalend model. Door het model te combineren met een verhaal, zal de onderliggende boodschap sneller en dieper binnenkomen. Hierdoor is de kans dat het ook daadwerkelijk een verandering teweeg brengt een stuk groter. Dit is dan wel weer wetenschappelijk onderbouwd.

We zijn immers geen rationeel denkende wezens, leerde Kahneman ons zo’n 18 jaar geleden. Ons gedrag wordt onbewust gestuurd vanuit ons reptielenbrein. En ons zoogdierenbrein doet lekker mee. Deze twee delen van ons brein zijn extreem belangrijk voor ons gedrag. En die delen houden enorm van verhalen, beelden en emotie.

Dus… here we go. Een theoretische model (daar houdt onze neo-cortex van), uitgelegd door middel van een verhaal.

Stel je even voor…

Stel je even voor dat je een winkel inloopt. Meteen na binnenkomst zie je een bijzondere bloes hangen in een van de rekken. De bloes vangt je aandacht en je kunt niet anders dan ‘m even van dichtbij bekijken. Deze is gaaf! Je vingers gaan over de mooie, zachte stof. Deze bloes past bij jou. Maar dan echt. Je bent klaar met je onopvallende gedrag. Je bent er klaar voor om je meer uit te spreken, om te laten zien wie je écht bent. Op naar het kleedhokje.

Het irritante kind

Er hangt geen spiegel in het kleedhokje. Je zult dus naar buiten buiten moeten om te zien hoe de bloes staat. Je schuift het gordijn aan de kant, loopt naar buiten en het eerste wat je hoort is: “Wat een lelijke bloes.” Je kijkt naar rechts, ziet een kauwgomkauwend gezicht en het enige wat je kunt denken is: “Wat een irritant kind.” Je besteedt er verder niet meer aandacht aan. Wat weet hij er nu van?

De goede verkoper

Ondertussen ben je ook gespot door de verkoopster. Niet zo’n overdreven verkoopster die alles leuk vindt wat je aan hebt, maar bij wie je voelt dat ze eerlijk tegen je is. Je vertelt haar dat deze bloes toch wel spannend is voor je. Meteen komt ze met een perfecte oplossing. Ze haalt een shirtje en legt uit: “Als je dit shirtje er nu onder draagt, dan wordt het geheel wat rustiger en dus wat veiliger. Dan kun je langzaam wennen. En zodra je er helemaal voor wil gaan, haal je het shirt er onderuit.” Dat klinkt goed. Het is een deal.

De lieve vriendin

’s Avonds nog even naar de verjaardag van een vriendin. Na een tijdje vraagt ze aan je: “Heb je een nieuwe bloes?” Aan haar toon merk je dat ze ‘m niet mooi vindt. Dat zal ze alleen niet snel zeggen, daar is ze te lief voor. Na aandringen geeft ze uiteindelijk toe dat ze ‘m zelf inderdaad nooit zou kopen.

De gewaardeerde collega

Je laat je er niet door tegenhouden en de volgende dag doe je de bloes aan naar je werk. Zodra je de deur door bent, reageert je collega al meteen. “Wauw, superbloes.” Je voelt een zucht van opluchting door je heen gaan. Dit is toch de collega die je hoog hebt zitten en die er ook nog eens verstand van heeft. In zijn vrije tijd runt hij een webwinkel voor kleding. Meteen volgt zijn professionele onderbouwing waarom hij de bloes zo goed bij je vindt passen.

De betekenis

Misschien zou je het fijn vinden als je je van niemand wat zou aantrekken. Dat geen opmerking je kan raken. Was het maar zo’n feest. Zo werkt het niet. Ik heb je net al verteld dat waardering een van onze basis drijfveren is. We ontkomen er dus niet aan dat we kritiek voelen binnenkomen.

De vraag is: hoe hard laat je het binnenkomen?

Niet alle ‘kritiekgevers’ over één kam scheren, maar onderscheid maken, zorgt voor meer overzicht en inzicht. Dit verhaal maakt inzichtelijk van wie de kritiek komt. We hebben het irritante kind, de goede verkoopster, de lieve vriendin en de gewaardeerde collega voorbij zien komen. In het model ziet dit er als volgt uit:

Dit betekent dat het veel kan helpen om het gedrag van degene van je kritiek krijgt, in te delen in een van deze categorieën. Heb je veel of weinig connectie met de persoon? Heeft de persoon veel of weinig expertise over het onderwerp?

Alleen al die vragen aan jezelf te stellen, maakt dat je wat afstand neemt van de situatie en met een open mind kunt bepalen: hoe ga ik reageren? En ook: wil ik überhaupt reageren? Iemand die zich gedraagt als een ‘irritant kind’ hoeft niet per se een reactie te krijgen.

Wanneer duidelijk is dat de kritiek van iemand komt die in de categorie ‘het irritante kind’ valt, voelt de kritiek al veel minder scherp. Het is geen dolk in je hart meer. Misschien eerder een lachwekkend tikje tegen je schouder. Dat zorgt vanzelf voor een andere reactie.

Je gaat anders reageren

Hoe meer je dit model toepast op de kritiek die je ontvangt, hoe minder je steeds zult schieten in automatisch gedrag. Door het verhaal ga je de categorieën snel herkennen, waardoor je automatisch anders reageert. Je gaat je minder snel aangevallen voelen. Je gaat minder de behoefte voelen om je meteen te verdedigen. Althans, dat zijn de reacties die ik tot nu heb mogen ontvangen van mensen die het model gebruiken.

Ik hoor graag hoe het voor jou is.

Voel je vrij om het model te gebruiken. Voor jezelf of mensen waar je mee samenwerkt, maar doe dit altijd in combinatie met het bijbehorende verhaal. De kracht zit namelijk in de combinatie. Laat je me weten wat je ervaringen zijn?