Beter (online) leren? Word baas over je eigen leerpad

Het kan natuurlijk goed dat je alle webinars, videocalls en alles altijd online echt zat bent. Maar de impact van de pandemie op thuiswerken en leren is blijvend. Misschien wil je jezelf omscholen omdat je oude functie niet meer bestaat? Of je bekwamen in een nieuwe skill? Dan heb je misschien iets aan deze tips om zelf online te leren in tijden van corona en je eigen leer- en ontwikkelpad vorm te geven.

Self-directed learning, oftewel zelfgestuurd leren is een van de belangrijkste trends in online leren. Je zit zelf achter het stuur. Dat begint bij

• een diagnose van je leerbehoeften
• identificeren van je leerdoelen
• selecteren van bronnen en content
• het evalueren van je leerprestaties en -resultaten

Bij het daadwerkelijke leren, horen processen als jezelf toetsen, stof herhalen, toepassen in verschillende situaties en terughalen uit het geheugen. Sommige bedrijven en organisaties hebben een leerplatform waarin leerders een persoonlijk leerpad volgen en content kunnen toevoegen (een LXP, Learning Experience Platform).

Maar ook als dat niet beschikbaar is, kun je zelf je eigen leerpad uitstippelen. Laten we beginnen met hoe leren werkt in het brein en meer over leerstijlen.

Wat is jouw leerstijl?

Denk jij dat je een persoonlijke leerstijl hebt? Dat je het beste leert door te doen of door een video en afbeelding te bekijken? Het fenomeen leerstijlen werd populair in de jaren 70 en 80 en beroemd is het VARK-model (Neil Fleming in 1987), dat mensen classificeert naar een visuele of auditieve leerstijl. Of mensen die leren door te lezen en schrijven of juist door tast, voelen en gewaarwording van eigen lichaamshouding en -beweging (K staat voor kinesthesie).

Vaak ken je je eigen leervoorkeur wel, of doe online een VARK-test.

Critici spreken echter van de mythe van leerstijlen. Docenten kunnen niet nauwkeurig de leerstijl van hun student beoordelen, het blijft een subjectief oordeel en er is geen bewijs dat aanbieden in een leerstijl-vorm leidt tot betere resultaten. Anders gezegd, wetenschappelijke onderzoek toont geen verband aan tussen het geleerde en de stijl waarin geleerd werd.

Toch uiten mensen (zowel in het onderwijs, als bij leren op het werk) voorkeuren. De meeste mensen hebben een multimodale leerstijl – een combinatie van stijlen is favoriet. De beste manier om te leren (of om les te geven) hangt van de content af: muziekinstrument leren spelen kan niet zonder audio, vogels van elkaar leren onderscheiden door te kijken en te luisteren, etc.

Tell me and I forget, teach me and I may remember, involve me and I learn – Confucius (en later Benjamin Franklin)

Vormen van intelligentie

De Amerikaanse psycholoog Howard Gardner kwam in 1983 met zijn visie op vormen van intelligentie. Hij zag intelligentie als de bekwaamheid om te leren, om problemen op te lossen. Dit kan volgens hem op verschillende – dus meervoudige – manieren en hij beschreef in eerste instantie 7 (later voegde hij nr. 8 en 9 toe) vormen van intelligentie die mensen gebruiken bij leren of het ontwikkelen van cognitieve vaardigheden:

1. Visueel en ruimtelijke inzicht (Picture smart)
2. Lichamelijk kinesthetisch, motoriek (Body smart)
3. Muzikaal (Music smart)
4. Taalkundig, Linguïstisch (Word smart)
5. Logisch, wiskundige redenering (Number smart)
6. Interpersoonlijk, sociaal (People smart)
7. Intrapersoonlijk, introspectie, zelfreflectie (Self smart)
8. Naturalistisch, natuurlijke elementen kunnen waarnemen (Nature smart)
9. Existentiële, spiritueel (Life smart)
10. Digitaal (Digital smart). Tegenwoordig zouden we deze kunnen toevoegen.

Zoals gezegd is voor het VARK-model geen wetenschappelijke onderbouwing en ook Gardners visie is niet bewezen. Wat wel wetenschappelijk onderzocht is, is hoe leren werkt in het brein.

Leren in het brein

Vele hersengebieden zijn bij betrokken bij leren, vooral bij leren van iets compleet nieuws. En meerdere zintuigen. Voor een opslag in je geheugen, moet je bewust en alert zijn (arousal in de literatuur genoemd), gemotiveerd zijn en aandacht en concentratie hebben.

Het leerproces bestaat uit 3 onderdelen:

1. inprenten en codering (kan visueel of verbaal of via associatie)
2. opslag en consolidering (het moet relevant zijn en herhaald worden)
3. oproepen (reproductie, hoe vaker des te beter onthouden)

De kernmolecuul die zorgt voor connecties leggen bij leren, is BDNF (Brain Derived Neurotrophic Factor). BDNF verstevigt nieuwe verbindingen (synapsen) tussen neuronen/zenuwcellen en zorgt voor consolidering in het geheugen. Synaptische plasticiteit is van belang voor leerprocessen en een goed functionerend geheugen.

Een goede cognitieve reserve opbouwen

Welke factoren zijn van positieve invloed op jouw BDNF-niveau? En als je ouder wordt: hoe bouw je zelf een goede cognitieve reserve op? Zorg voor:

• slaap, rust en dromen bij verwerking
• beweging. Regelmatig sporten verhoogt BDNF-niveau en plasticiteit bij volwassen en bevordert zelfs het langetermijngeheugen
• minder calorieën innemen
• sociale activiteiten: wist je dat je van onwaarschijnlijke vrienden het meeste leert? En werk of omring je met jongeren
• nieuwe dingen doen of leren, liefst ook dingen die buiten je comfortzone liggen. Bij een andere taal leren, kies bijvoorbeeld voor een taal die ver van het bed staat. Tip: hier is een leuke infographic over ‘Hoe te blijven leren op latere leeftijd’
• een verrijkte omgeving waarin meerdere zintuigen worden geprikkeld. Een omgeving die uitdaagt tot het leveren van inspanning. Zoals wandelend vergaderen.

Nieuwe dingen doen of leren helpen dus om je brein fit te houden. De zelfleerder bij uitstek is natuurlijk de autodidact. Autodidacten leren een leven lang en zijn intrinsiek gemotiveerd, vastberaden, hebben zelfvertrouwen en een echte passie voor kennis.

Wat kun je leren van de autodidact?

Een autodidact is iemand die zijn kennis door zelfstudie verkrijgt en waarvoor internet het walhalla is. Zonder curriculum te volgen (ze gaan juist graag over de grenzen van formeel onderwijs), zonder medestudenten, zonder cijfers of diploma. Ze worden vaak in verband gebracht met artistieke beroepen. Prince leerde zichzelf zingen, instrumenten bespelen, componeren, produceren en regisseren (op zijn debuut album For You hoor je hem alle 27 instrumenten bespelen).

Maar ook in IT vind je veel autodidacten: programmeurs, (ethische) hackers. Julian Assange hackte als tiener en richtte later WikiLeaks op. Assange, Bill Gates en Steve Jobs gingen niet of nauwelijks naar school.

Ruimdenkend en flexibel

Autodidacten blijven ruimdenkend en flexibel in hun denken. Of ze zien traditioneel of academisch onderwijs niet als het enige middel om een opleiding te volgen. Ze halen eruit wat ze willen, maar het is pas het begin van hun reis. Op arbeidsmarkt en in werving en selectie zeggen diploma’s niet alles en wat vroeger als ‘hobby’ gezien werd, kan nu reden voor aanname zijn.

Al is er natuurlijk ook een risico op kwakzalverij of doorslaan in complotdenken. Als je jezelf verrijkt door filmpjes via social media en ineens een tovermiddel ontdekt voor een enge ziekte, en niemand gelooft je…  Dan wordt het tijd om zorgvuldig de bronnen en autoriteiten te checken.

Sociaal leren

Self-directed leren hoeft niet per se alleen. Ook autodidacten leren van anderen, via uitleg van experts, contact met collega’s of feedback van een coach. Sociaal leren begint met gedrag van anderen observeren. In de kindertijd leert een kind van ouder, broer of zus, leraar in de omgeving. We bezitten het vermogen om te leren van anderen en na te doen.

De sociale intelligentie is wat peuters in experimenten onderscheidt van chimpansees, waar de mens beter scoort dan de aap (op ruimtelijk inzicht, rekenen en causaliteit scoren apen in intelligentietesten even goed als peuters). Ons vermogen om te delen, te ontvangen en in een groep te werken, maakt ons effectiever. Doe dus niet alles alleen, maar organiseer het samen leren en van elkaar leren.

Richt je eigen leerpad in – 7 stappen

Misschien een open deur, maar niemand geeft je een schouderklopje of een cijfer. Dus discipline moet uit jezelf komen. Je kunt leren ook ontwikkelen, een leermethode vinden die bij je past (om bijv. focus te houden), tijdschema maken en zelf je voortgang evalueren.

1. Bepaal eerst wat je wil leren of ontwikkelen. Dat is geen eenvoudige vraag! Aarzel dus niet om met iemand erover te sparren (daarmee spreek je ook je intentie uit om iets te leren) en kom zo tot een onderwerp.
   Dat is bij uitstek een onderwerp waarin je heel erg bent geïnteresseerd. Ook al kun je het niet direct toepassen in je (huidige) werk. Kies een onderwerp dat je fascineert. Zonder motivatie wordt het immers moeilijk.
2. Houd een ‘Te leren lijst’ bij, bijvoorbeeld in apps als Evernote, OneNote of op Google Drive. Op je leerlijst plaats je links, concepten, gedachten, oefeningen, artikelen, demo’s, video’s en woorden die je (op een later moment) wil verkennen.
3. Plan en maak tijd, iets minder Netflix, maar iedere avond een uur leren? Organiseer de omgeving zodanig dat je je kunt concentreren en vind uit welke methode voor jou het beste werkt. Bijv. met een kookwekker telkens periodes van 25 minuten geconcentreerd leren? Of juist de hele dag vrij spelen?
4. Dompel jezelf onder in de zee van informatie over dat onderwerp:
   • Neem deel aan een (kort) programma, conferentie, online cursus. Bekijk educatieve video’s en luister naar podcasts. Het zijn inhoudelijke inspiratiebronnen en ontmoetingsplaatsen met gelijkgestemden.
   • Lees elke dag: abonneer je op interessante blogs of buitenlandse vak- en opiniebronnen. Of sla artikelen op in je leerlijst.
   • Volg de autoriteit. Wie is echt expert in het onderwerp? Volg of contact degene of lees zijn/haar blog.
5. Pas het geleerde toe in verschillende situaties en verwerk wat je leest, ziet en hoort door een leerdagboek bij te houden of te bloggen, vloggen, spreken, podcasten of deel te nemen in leesclub.
   Dit is een fijne manier om jezelf te toetsen, stof te herhalen en terug te halen uit het geheugen. En door toe te passen, ermee te werken, ervaring op te doen en te experimenteren leer je het meest.
6. Wees sociaal: creëer een netwerk en organiseer samen eens een ‘leersafari‘. Een interessante lesmethode is de Think – Pair – Share. Denken doe je alleen, vervolgens ga je de dialoog aan en deel je bevindingen met een groep.
7. Daag jezelf uit telkens de lat hoger te leggen. Dieper te gaan, meer te leren over het onderwerp.

Een samenvatting van deze 7 stappen zie je in dit filmpje van ongeveer 30 seconden.

Startpunten voor (gratis) online leren

Ter afsluiting: de ouderwetse bieb en YouTube zijn natuurlijk onuitputtelijke bronnen (denk aan TEDx Talks van wetenschappers), maar hierbij nog een paar verzamelplaatsen:

• Project Gutenberg is een bibliotheek met meer dan 60.000 gratis eBooks.
• Google Scholar is een gratis toegankelijke bibliotheek van wetenschappelijke literatuur.
• 40 miljoen deelnemers gingen je voor: Udemy is een online markplaats met ca. 130.000 betaalde cursussen van meer dan 50.000 instructeurs.
• MOOCs (Massive Open Online Courses) volg je niet even in een middagje, daarvoor bevatten ze teveel lesstof en video’s. Die kun je het beste inplannen voor enkele weken. De twee grootste MOOC platformen Edx en Coursera zijn in 2012 door Harvard, MIT en Stanford opgericht en bevatten samen meer dan 6.500 gratis cursussen van honderden universiteiten en instituten. Vaak betaal je wel iets voor een (optioneel) certificaat aan het eind. Tip:  volg de evergreen cursus Learning How to Learn (2014) met al 2 miljoen deelnemers van Barbara Oakley, professor engineering aan Oakland University.