Auteursrecht: voorkom een boete & bescherm je eigen content

Een aantal foto(stock)bureaus en fotografen zijn op jacht. Ze willen schadevergoeding voor de inbreuken op hun auteursrecht. Terecht. Als er tenminste wel sprake is van een inbreuk en dat is lang niet altijd het geval. Tegelijkertijd zijn er sneaky copycats die heel goed het randje van de wet weten op te zoeken, maar er soms toch overheen kukelen. Het zou zonde zijn als je onterecht een schadevergoeding zou betalen of je tijd investeert om een inbreuk te stoppen, die geen inbreuk blijkt te zijn. Een paar praktische tips.

Heb jij auteursrecht?

Er kan pas sprake zijn van een inbreuk, als er eerst sprake was van auteursrecht. Niet alles wat je maakt is per definitie door het auteursrecht beschermd. Je moet eerst een creatieve drempel halen, het moet een ‘eigen en oorspronkelijk karakter hebben en het stempel van de maker dragen’ . Niet dat die drempel erg hoog is. Sterker nog, ik denk dat er genoeg werken zijn die we misschien niet eens creatief zouden noemen, maar waar wel auteursrecht op rust. Denk aan woordenboeken en andere (woorden)lijsten. Het is dan onder andere de keuze, schifting, samenstelling en volgorde van de lijst die het ‘creatief’ maakt.

Foto’s

Op de meeste foto’s rust overigens wel auteursrecht. Er zijn de laatste paar jaar wel enkele uitspraken geweest over foto’s waarop geen auteursrecht zou rusten, maar daar lijken rechters het lang niet altijd over eens te zijn. Weet in elk geval dat zogenaamde ‘packshots’, dus productfoto’s die vrijgemaakt zijn of kunnen worden, waar geen creativiteit in zit, niet door het auteursrecht beschermd worden. Net zoals de pasfoto voor een identiteitsbewijs. Deze moet aan zoveel vereisten voldoen, dat er geen ruimte meer is voor creatieve inbreng.

Tekst

In het geval van teksten is het al een stuk lastiger. Ooit was er een uitspraak over elf woorden waar wel auteursrecht op rust, maar dat wil (natuurlijk) niet zeggen dat op alle zinnen van elf aaneengesloten woorden meteen auteursrecht rust. Alles wat ‘normaal Nederlands’ is en wat ‘te banaal en triviaal’ is, daar rust geen auteursrecht op. Daarom is het vaak lastig om auteursrecht te krijgen op een losse zin. Op alinea’s, artikelen en hele boeken is dat natuurlijk een ander verhaal. De samenstelling van de zinnen kan het alsnog creatief maken, ook als de losse zinnen dat niet zijn.

Beeld

Ontworpen afbeeldingen, logo’s en huisstijlen die te eenvoudig zijn, kunnen ook niet door het auteursrecht beschermd worden. Soms zit er wel heel erg veel werk in, maar is het eindresultaat toch te eenvoudig. Dan kan er geen auteursrecht op rusten of is de bescherming zeer zwak.

Bovendien zijn ideeën en stijlen niet beschermd, waardoor iemand zich gerust kan laten inspireren en soms iets kan maken dat veel lijkt op wat jij al gemaakt hebt. Dit levert dan geen inbreuk op, omdat alleen het idee en/of de stijl is overgenomen.

Wat beschermt het auteursrecht?

Het auteursrecht beschermt de exploitatierechten van de maker. Dat is het recht om te bepalen of, hoe en wanneer het werk openbaar wordt gemaakt of wordt gepubliceerd en het recht om het werk te mogen verveelvoudigen, kopiëren en wijzigen. Daarbij krijgt de maker zogenaamde persoonlijkheidsrechten, waaronder het recht op naamsvermelding. Op die exploitatierechten bestaan wel een aantal beperkingen. Denk bijvoorbeeld aan het bekende citaatrecht en de parodieën en memes. Daarom is niet elke kopie of bewerking van (een deel van) een werk ook meteen een inbreuk.

Screenshots

Screenshots en printscreens of hoe je ze ook wil noemen, zijn uiteraard kopieën van wat je op dat moment op je scherm ziet. Het uitgangspunt is daarmee dat een screenshot een inbreuk is op het auteursrecht. Als het tenminste een screenshot is van iets waar überhaupt auteursrecht op rust, uiteraard.

Maar: een screenshot kan soms natuurlijk nodig zijn om iets uit te leggen en te laten zien. Denk aan een review van een website, app, videogame, film of serie. Je gebruikt het screenshot dan voor een aankondiging of beoordeling. Dat is een van de doelen waarvoor je een citaat mag gebruiken. Het citaat moet dan wel in verhouding staan tot het doel. Het moet relevant zijn en mag niet enkel versiering zijn. Dus alleen een groot screenshot met een enkele regel tekst eronder is vaak niet genoeg. Uiteraard moet er nog naam- en bronvermelding bij komen te staan en mag het screenshot niet zodanig bewerkt worden dat er sprake is van een verminking van het werk.

Klinkt simpel, toch? Dat is het meestal ook wel als het bijvoorbeeld gaat om een recensie van een film, serie of videogame. Een screenshot van een website of app is vaak een stuk lastiger. Zo’n screenshot bestaat namelijk vaak uit meerdere elementen, waarbij op meerdere van die elementen weer een auteursrecht kan rusten. Zo’n element is misschien niet altijd relevant en kan daarom niet als citaat dienen. Een screenshot dan maar verkleinen om het af te snijden? Dat kan niet altijd, want dan verliest een screenshot zijn doel. Het overzicht van een website is juist vaak wat belangrijk is.

Incidentele verwerking

Gelukkig hebben we nog de zogenaamde ‘incidentele verwerking’. Dat is ook een beperking van het auteursrecht. Dit gaat eigenlijk over ‘toevallige’ verwerkingen en verveelvoudigingen van het werk van een ander. Soms ontkom je er niet aan dat er wat werk van een ander zichtbaar is. Dat is vooral het geval bij film of fotografie.

Denk bijvoorbeeld eens aan een vlog. Als iemand een gesprek voert of in de camera praat, kan er achtergrondmuziek te horen zijn. Of wat dacht je van etalages die mooi ingericht zijn waar auteursrecht op rust, die je voorbij ziet komen.

Dit kan ook het geval zijn bij een screenshot. Het was niet de bedoeling om bijvoorbeeld een advertentie te screenshotten, maar het staat nu eenmaal op die website. Het draait eigenlijk niet om de tekst die je kunt lezen, maar het hoort bij die app.

Als die verveelvoudiging in het screenshot van ondergeschikt belang is, is er sprake van een incidentele verwerking. In de rechtspraak wordt dat verder nog beoordeeld aan de hand van hoeveel (of hoe groot of de duur ervan) er is overgenomen en wat de kwaliteit ervan is (hoe belangrijk is het binnen het werk).

Kortom, een screenshot kan best een citaat zijn. Ook als ín dat screenshot weer andere werken te zien zijn die auteursrechtelijk beschermd zijn. Belangrijk is vooral dat het om het screenshot draait en dat wat daar te zien is relevant of ‘nodig’ is voor het te bereiken van je doel. En dit doel moet dan niet ‘de versiering van het artikel’ zijn.

Copycats

Dan de copycats. Soms zie of weet je gewoon dat wat ze schrijven of anderszins maken op een bepaalde manier is ‘afgekeken’. Soms zijn ze zo slim om het net anders genoeg aan te pakken waardoor je als maker misschien wel herkent waar het vandaan komt, maar er geen sprake meer is van een inbreuk.

Is die inbreuk er wel, dan is het vooral zaak om daar eerst goed bewijs van te verzamelen en vervolgens in de pen te klimmen om de inbreuk te laten stoppen en eventueel schadevergoeding te vorderen. Schadevergoeding is overigens geen boete, dus je moet altijd kunnen onderbouwen wat je schade is. Bellen mag natuurlijk ook, maar zorg dat je je dan niet laat verleiden tot bepaalde uitspraken en zorg dat je de afspraken achteraf altijd nog even per e-mail bevestigt.

Is het nou geen duidelijke inbreuk of helemaal geen inbreuk, maar komt het werk gewoon irritant in de buurt van wat jij gemaakt hebt? Of is het wel een inbreuk maar ben je niet uit op schadevergoeding? Dan kan de ‘zachte’ aanpak nog wel eens helpen. Bespreek de inbreuk en leg uit waarom het voor jullie allebei niet goed is dat het te veel op elkaar lijkt.

Geen absoluut recht

Eigenlijk heb je op content dus geen absoluut recht. In die zin dat er altijd weer beperkingen zijn, een grijs gebied is of lastig te interpreteren is of er nu sprake is van beschermd werk en van een inbreuk. Met een gestrekt been erin gaan, is dan niet altijd de beste manier. Daarom is in elk geval het volgende stappenplan belangrijk:

• Is het werk door het auteursrecht beschermd?
• Zo ja, is er een beperking van toepassing?
• Zo nee, wat is de werkelijke schade?

Als dit duidelijk is, kun je op zoek naar de juiste aanpak voor jouw situatie.