De zin en onzin rond ‘Bye bye Facebook’

Sinds de oproep van het tv-programma Zondag met Lubach om je Facebookaccount te verwijderen, woedt in Nederland een discussie over dit onderwerp. De laatste dagen heb ik veel zin en onzin voorbij zien komen. Tijd voor een uiteenzetting. Want hoe zit het nou echt?

WhatsApp (en Snapchat)

Voor ik het ga hebben over Facebook, wil ik eerst WhatsApp bespreken. In de discussie op social media zie ik namelijk dat mensen denken dat WhatsApp informatie deelt met moederbedrijf Facebook. Ook denken ze dat WhatsApp jouw berichten leest.

Wat doet WhatsApp goed?

WhatsApp doet meer om jouw privacy te beschermen dan je wellicht zou denken. Sinds april 2016 versleutelt WhatsApp je berichtjes. Hiervoor gebruikt het end-to-end-encryptie. Dit betekent dat jouw berichten worden omgezet in een soort code. Mocht een kwaadwillend persoon jouw appje onderscheppen, dan ziet hij of zij een brei aan tekens waar geen touw aan vast te knopen is.

Maar WhatsApp doet meer. Het vergroot de veiligheid door toepassing van SSL/TLS en bescherming tegen MITM-aanvallen. Die afkortingen zeggen je misschien weinig, maar WhatsApp is hierdoor een stuk veiliger dan bijvoorbeeld Snapchat. Snapchat voldoet nauwelijks aan deze normen. En dat is best opvallend, zeker als je bedenkt hoe populair Snapchat is bij jongeren.

Dan misschien nog wel het mooiste nieuws tot slot. WhatsApp heeft onlangs beloofd dat het geen persoonlijke data van EU-burgers deelt met Facebook, totdat het bedrijf zich kan houden aan de nieuwe, tamelijk strenge Europese privacywetgeving (GDPR/AVG). Hier gaat vanaf 25 mei op gehandhaafd worden, dus zal WhatsApp zich zonder twijfel inspannen om in Europa aan de regels te voldoen.

Wat kan er beter?

Tot zover het goede nieuws. Maar zorgen zijn er ook. Zo is de versleutelingstechniek van WhatsApp niet open source. We kunnen hierdoor niet controleren of de versleuteling zwaktes kent. Op dit punt moeten we WhatsApp dus maar op zijn woord geloven.

Bovendien heeft WhatsApp alleen de inhoud van je berichten versleuteld, je gedragsgegevens niet. De berichtenservice kan dus niet met je meelezen, maar houdt wel bij welke telefoonnummers met elkaar communiceren, waar ze dat doen en wanneer. Oh, en WhatsApp downloadt je contactenlijst.

Kortom, WhatsApp leest niet je berichten, maar beschikt wel over allerlei andere informatie. Al die stukjes informatie samen kunnen alsnog veel vertellen over de aard en de inhoud van je communicatie.

Is er een alternatief?

Misschien vraag je je nu af of er ook alternatieven zijn voor WhatsApp. Die zijn er zeker. Met name de app Signal wordt vaak genoemd. Het slechte nieuws? Signal voelt voor een gebruiker aan als een uitgestorven kroeg op een druilerige maandagavond. Er zijn gewoon te weinig mensen die er gebruik van maken.

Facebook

Tot zover WhatsApp. Laten we nu eens kijken naar Facebook. Vorige maand kondigde het Amerikaanse bedrijf aan te zullen anticiperen op de nieuwe Europese privacyregels (GDPR/AVG). Ze moesten wel.

Wat doet Facebook goed?

Het bedrijf van CEO Mark Zuckerberg is bezig om, onder druk van Europa, zijn privacy tools toegankelijker te maken. Alle privacy-opties komen keurig op één pagina te staan. Voorheen had Facebook deze informatie op nogal ondoorzichtige wijze over zo’n 20 pagina’s verspreid.

Op de privacypagina kun je verschillende acties ondernemen. Zo kun je bijvoorbeeld de apps verwijderen die aan jouw Facebookpagina zijn gekoppeld. Ook kun je er (beperkte) controle uitoefenen op de advertenties die je te zien krijgt. Tot slot kun je Facebook om een download vragen van alles wat Facebook over je zegt te weten.

Wat kan er beter?

Qua transparantie niet verkeerd, toch? Maar wat nou als je wil dat Facebook je gegevens definitief verwijdert? Of als je precies wil weten wat Facebook ermee doet? Zo ver wil Facebook niet gaan.

Facebook is tamelijk agressief in het verzamelen van data. En zoals Zondag Met Lubach ook duidelijk probeerde te maken: het bedrijf volgt je overal, ook buiten Facebook zelf. Dit zie je heel duidelijk terug in de advertenties die Facebook je voorschotelt. Die zijn vaak een opvallende afspiegeling van je surfgedrag op het wereldwijde web.

‘Facebook-pixel hartstikke illegaal’

Nog zo’n misverstand: Facebook volgt je ook als je geen Facebookaccount hebt. Via Facebook-pixels trackt het bedrijf je IP-adres op websites die er gebruik van maken. Overigens is de Facebook-pixel vanaf 25 mei ‘hartstikke illegaal’, aldus ICT-jurist Arnoud Engelfriet. Tenzij je toestemming vraagt. Bedenk dan wel dat een bezoeker die de pixel weigert, alsnog recht heeft op een goed werkende website.

Maar goed, zie hier dus het verdienmodel van Facebook. Het bedrijf verdient zijn boterham door te handelen in jouw gegevens. Voor niets gaat de zon op, kun je zeggen. Of: “Als iets gratis is, dan ben jij het product.”

Maar waarom biedt Facebook ons niet de keuze om haar spionage af te kopen? Ik denk dat velen hier best een klein maandbedrag voor over hebben. Helaas lijkt Zuckerberg erop gebrand de dataverzameling van Facebook zo omvangrijk als mogelijk te houden.

Als iets gratis is, dan ben jij het product.

De invloed van Facebook op onze democratie

Hoe ver Facebook precies gaat in zijn honger naar persoonlijke data, is moeilijk in te schatten. Vooral omdat het bedrijf hier schimmig over doet. Vorige maand ontdekten Android-gebruikers dat Facebook bijhoudt met wie je telefoneert. Ook duiken steeds weer geruchten op dat Facebook meeluistert via je eigen microfoon, al ontkent men dit stelselmatig.

Het meest kwalijke is misschien nog wel dat Facebook de macht en mogelijkheden heeft om ons bepaalde berichten wel, en andere berichten niet te tonen. Hiervoor heeft Facebook een algoritme ontwikkeld waarvan bijna niemand de werking kent. Ieder van ons belandt hierdoor in een ‘filter bubble’ die onze kijk op de wereld vernauwt en stuurt.

Maar het algoritme doet nóg iets opmerkelijks. De afgelopen jaren heeft Facebook het bereik van bedrijven steeds verder ingeperkt. Een bedrijf dat zijn publiek wil bereiken, wordt hierdoor haast gedwongen om advertenties te kopen bij Facebook. Niche-media staan hierdoor onder druk. Zij hebben de budgetten niet. Gevolg? Hun journalistieke geluid verstomt tussen het geschreeuw van de grote jongens.

Allemaal zorgelijke ontwikkelingen die van directe en indirecte invloed zijn op ons democratisch proces.

Ik heb niks te verbergen!

Misschien haal je nu je schouders op. Want het is toch juist fijn om berichten en advertenties op je scherm te zien die aansluiten op je persoonlijke interesses? Bovendien, wat heb je te verbergen? Ik heb dit laatste argument de afgelopen dagen vaak voorbij zien komen. Maar klopt het ook? Hebben we niets te verbergen?

Laten we bijvoorbeeld eens kijken naar een van de eerste vragen die Facebook aan nieuwe gebruikers stelt: “Ben je geïnteresseerd in mannen of vrouwen?” Dit lijkt een onschuldige vraag, tot je beseft dat homoseksualiteit in bijna de helft van de wereld strafbaar is. In sommige landen wordt zelfs de doodstraf opgelegd. Dan besef je hoe kwetsbaar dit soort schijnbaar futiele informatie eigenlijk is.

Daar ligt een deel van het probleem. Kunnen we erop vertrouwen dat onze informatie bij Facebook nu en altijd in goede handen is?

‘Everybody lies’

Nog een voorbeeld dan maar. Seth Stephens-Davidowitz werkte anderhalf jaar als datawetenschapper voor Google en publiceerde vorig jaar een boek over het zoekgedrag van Amerikanen op internet met de treffende titel Everybody Lies (Economist Book of the Year). Hij nam een gigantische dataset aan Google-zoekopdrachten onder de loep en ontdekte zo onze diepste geheimen.

Het boek toont op prachtige wijze de paradox van big data: het levert ongekend leerzame wetenschap op tegen een prijs die we betalen met onze privacy. Ik geef een voorbeeld.

Seth ziet maar liefst 7 miljoen zoekopdrachten per jaar met het ronduit racistische woord ‘nigger’ erin. Volgens hem is verholen racisme een veel groter probleem dan gedacht. Het is slechts een van zijn vele opmerkelijke observaties. Seths conclusie is als volgt: de kant van onszelf die we in anonieme enquêtes niet durven te tonen, vertrouwen we wel toe aan Google. En dus zeer waarschijnlijk ook aan Facebook.

Is er een alternatief?

Op Facebook zitten bijna 10 miljoen Nederlandse gebruikers. Dat geeft je waarschijnlijk het gevoel dat je veel zult missen als je vertrekt. Toch heeft Facebook in vergelijking met bijvoorbeeld LinkedIn minder zakelijke relevantie. Steeds meer mensen redden zich dan ook prima met telefoon, mail, sms en social media van een minder bedenkelijk allooi.

Maar als we Facebook allemaal zouden opheffen, zijn we er dan? Uiteraard niet. Zoals gezegd maken Google en tal van andere bedrijven zich er eveneens schuldig aan. Bovendien heeft Facebook met Instagram een al net zo bedenkelijk alternatief achter de hand. Als Facebook haar dataverzameling niet via Facebook kan vergroten, zal het zijn pijlen meer en meer richten op Instagram.

Rol van de overheid

Wat dat betreft moet je het opheffen van je account als een symbolische daad zien. Facebook is een van de vele bedrijven die in neo-liberale tijden is groot geworden. Langzaam maar zeker komen we erachter dat dit systeem behoorlijk wat nadelen kent. Wie niet van Facebook af wil, doet er goed aan zich te verdiepen in tools die trackers uitschakelen en andere maatregelen. (Zie ook: whatthehack.eu)

Mijn hoop is dat de actie van Zondag met Lubach de overheid inspireert om te blijven nadenken over onze dataveiligheid. Een verbod op het gebruik van Facebook advertising door bedrijven gaat ver, maar moet als optie niet direct worden uitgesloten. Het zou voor eerlijkere concurrentie zorgen onder publishers. En het dwingt bedrijven om hun budgetten primair aan te wenden voor uitmuntende content.

Nu ‘sponsoren’ bedrijven met hun advertenties een weinig transparant bedrijf in Amerika dat handelt in onze persoons- en gedragsgegevens. Dat lijkt me niet helemaal zuiver. Bovendien moeten we niet vergeten dat social media in aanleg vooral bedoeld zijn om mensen met mensen te verbinden. Voor bedrijven zou het voldoende moeten zijn om die mensen te woord te staan als ze vragen hebben en af en toe een organisch bericht te posten.

Blij met de EU

Laten we voor dit moment echter ook onze zegeningen tellen. Want wat deze hele discussie ook duidelijk maakt, is dat we best blij mogen zijn dat we in de EU wonen. De EU heeft op het punt van onze digitale veiligheid namelijk al een paar mooie overwinningen geboekt op de grote jongens. De nieuwe privacywet die in mei ingaat, is daar absoluut een voorbeeld van. Het is nog maar zeer de vraag of Zuckerberg de aanpassingen waartoe hij door Europa gedwongen wordt, ook elders in de wereld gaat uitrollen.