Kernachtig schrijven doe je met de omgekeerde piramide

Anne surft naar de website van het energiebedrijf en zoekt naar antwoorden. Ze scant de tekst. Pas in de derde alinea leest ze het antwoord op haar vraag. “Zeg dat dan meteen”, zegt ze en klikt de pagina weg. Lang niet elke lezer is net zo geduldig als Anne. Je boodschap kan zomaar verloren gaan. Hoe voorkom je dat? Door te schrijven volgens het principe van de omgekeerde piramide. Een principe dat je bij verschillende soorten teksten kunt inzetten. Zoals webteksten, direct mailings en e-mails.

Met de deur in huis vallen, dat is schrijven volgens de omgekeerde piramide. Je begint met de kernboodschap die je vervolgens in de rest van de tekst verder uitwerkt. Wat in het brede bovendeel van de piramide staat, is essentieel. Hoe verder je leest in het artikel, hoe minder belangrijk de informatie wordt.

Piramideschrijven is omdenken. Je neemt niet als uitgangspunt wat jij wil zeggen, maar wat je lezer wil weten. Best verfrissend en logisch als je erover nadenkt, toch?

Beeldscherm lezen

Schrijven volgens de omgekeerde piramide is uitermate geschikt voor websites. Vaak wordt er namelijk van uitgegaan dat lezers bovenaan een artikel nog geïnteresseerd en geconcentreerd zijn. En dat ze hun interesse en concentratie verliezen naarmate ze verder lezen. Dit geldt vooral voor teksten op een beeldscherm. Ik weet niet hoe het met jou zit, maar ik vind deze over het algemeen inspannender om te lezen dan teksten op papier.

Piramideschrijven is omdenken.

Jakob Nielsen deed onderzoek naar hoe mensen teksten lezen op het internet. Dat blijkt in een F-vorm te zijn. Lezers starten met de kop, lezen de eerste regels onder die kop en scannen de tekst daarna. Ze kijken dan vooral naar tussenkoppen en de eerste regels onder die tussenkop. Hyperlinks, afbeeldingen en opvallende opmaak trekken ook de aandacht. Handig om te weten als jij een tekst schrijft.

De lezer vasthouden

Als schrijver wil je je lezer een boodschap meegeven. Schrijven volgens de omgekeerde piramide kan je daarbij helpen. Je begint met de kern en volgt de vragenstroom in het hoofd van de lezer. Als ik dit vertel, wat is dan de vraag die in zijn hoofd opkomt? En welke daarna?

Zelfs als de lezer halverwege afhaakt, heeft hij de essentie meegekregen en heeft hij antwoord op zijn meest dringende vragen. Als je deze vorm gebruikt, is het niet altijd een goed idee om je call to action aan het einde van je tekst te plaatsen. Zet die aan het begin, zodat de kans groter is dat de lezer ‘m daadwerkelijk ziet.

De piramide bouwen

Hoe schrijf je een tekst volgens het principe van de omgekeerde piramide?

Stap 1. Denk

Bedenk wie je lezer is, wat hij wil weten en wat jij wil overbrengen. Wat is de elevator pitch die je de lezer wil meegeven? Deze boodschap (ook wel de 30-seconden-boodschap) is de kern van de hele tekst, de rest van de tekst onderbouwt deze kern. In de kernboodschap ga je vooral in op de wie, wat, waar, wanneer en hoe. Hoe en het waarom werk je in de rest van de tekst (verder) uit, als je dieper op de materie ingaat.

Stap 2. Structureer

Bedenk welke vragen de lezer kan hebben en wat de antwoorden op die vragen zijn. Als je weet wat er leeft bij je doelgroep en/of als je persona’s hebt gemaakt, kun je zelf vaak bedenken welke vragen je lezers zouden stellen. Heb je geen idee? Vraag het je doelgroep dan. Dat kan door een enquête uit te zetten, maar ook door een aantal (potentiële) klanten te bellen of te mailen.

In het antwoord op die vragen kom je met argumenten en bewijsvoering. Per alinea behandel je één vraag waarop je antwoord geeft. Zo werk je de piramide naar beneden uit, totdat alle vragen beantwoord zijn.

Stap 3. Schrijf

Schrijf een eerste rommelige versie en leg die aan de kant. Zo kom je los van de tekst, dat is nodig voor stap 4.

Stap 4. Herschrijf

Kijk met een frisse blik naar je tekst, verbind alinea’s met elkaar en ‘poets’ je tekst op. Haal er bijvoorbeeld jargon en typfouten uit.

Stap 5. Controleer

Als je aan een tekst werkt, kun je ‘tekstblind’ worden. Je ziet bijvoorbeeld typfouten of ontbrekende woorden niet en je kunt niet goed beoordelen of je de tekst/piramide goed hebt opgebouwd. Het is goed om je tekst te controleren. Dit kun je zelf doen of iemand anders laten doen.

Check of elke alinea één boodschap bevat en of van boven naar beneden een relevante, volledige en op het publiek afgestemde vraag-antwoorddialoog is te lezen. Controleer of de tekst van boven naar beneden gedetailleerder wordt. En of de tekst ‘oprolbaar’ is, zonder dat belangrijke informatie verloren gaat. De piramide moet van abstract, algemeen en globaal naar concreter en gedetailleerder gaan. Ga na of alle feiten en argumenten kloppen.

Als we dit artikel als voorbeeld nemen, krijg je dit:

Een voorbeeld in e-mail

Om je te laten zien hoe je volgens de omgekeerde piramide schrijft, geef ik je een voorbeeld van hoe je het principe in een e-mail kunt toepassen.

Alex en Mark hebben een werklunch gepland. Alex woont en werkt in Amsterdam, Mark in een klein dorpje in de buurt van Eindhoven. Ze gaan elkaar in Utrecht ontmoeten. Er komt een kink in de kabel en Mark stuurt Alex een mail om hem te laten weten dat hij niet kan komen.

De kernboodschap van Mark is dat hij de afspraak moet afzeggen. Hij verwacht dat Alex wil weten waarom hij niet kan komen. Er zijn twee globale redenen: ‘Een van onze kinderen moet onverwacht naar het ziekenhuis’ en ‘Ik heb geen vervoer’. Bij beide redenen kan Alex zich afvragen: hoezo? Ook daarop heeft Mark antwoorden. ‘Mijn vrouw is op zakenreis en de afspraak in het ziekenhuis kan niet op een ander moment gepland worden’ en ‘De auto is onverwacht kapotgegaan’. Alex kan nog verder doorvragen, bijvoorbeeld: ‘Kun je geen auto lenen of een taxi nemen?’

Vraagtekens

Bij de piramide zijn vraagtekens te plaatsen. De argumenten onder ‘Ik heb geen vervoer’, kan vragen oproepen. Mark zou een taxi kunnen nemen of een auto kunnen lenen. De tekst is goed als Alex en Mark allebei weten dat die mogelijkheden zijn uitgesloten.

Mark woont net in het dorp. Hij heeft er nog geen vriendenkring opgebouwd en ook geen familie wonen. Ook weet Alex dat Mark geen geld heeft om een taxi te kunnen betalen. Bij het schrijven van de tekst moet je goed in gedachten houden wat de lezer al weet, welke voorkennis hij heeft.

Mark zou zijn bericht aan Alex op verschillende manieren kunnen schrijven. Bijvoorbeeld:

Het voorbeeld in piramidevorm

Als je de tekst op basis van de piramide in de afbeelding schrijft, ziet die er zo uit:

Zoals je kunt zien, wordt de lezer in de eerste tekst in spanning gehouden. Wat wil Mark vertellen aan Alex? Daar kom je pas in de laatste alinea achter. In het tweede voorbeeld staat de kernboodschap (ik moet onze afspraak afzeggen) in de eerste alinea.

Alex weet hierdoor meteen waar hij aan toe is. Hij zou in principe kunnen stoppen met lezen. Als hij verder leest, ontdekt hij in de alinea’s onder de kernboodschap waarom Mark de afspraak moet afzeggen. Ook geeft hij antwoord op vragen die Alex zou kunnen hebben.

De lezer kan dus steeds opnieuw bepalen of hij een nieuwe alinea nog wil lezen of niet. Wil hij meer details en achtergronden weten, dan leest hij door. Zo niet, dan heeft hij toch de belangrijkste boodschap meegekregen.

Voor- en nadelen

Voor jou als schrijver zorgt schrijven volgens de piramidestructuur ervoor dat je de tekst logisch structureert. Daarnaast helpt schrijven volgens de omgekeerde piramide je om hoofd- en bijzaken te scheiden. Voor de lezer is het grote voordeel dat hij snel en duidelijk wordt geïnformeerd.

Een nadeel is dat de belangrijkste informatie drie keer in het artikel terug kan komen: in de kop, in de lead (de eerste alinea) en uitgewerkt in de verschillende alinea’s.

Must of mogelijkheid?

Je vraagt je misschien af of je altijd via dit principe moet schrijven. Nee. Het piramideprincipe is vooral geschikt voor teksten waarbij je een aanbeveling doet of een conclusie trekt die je onderbouwt. Wil je een detective schrijven, laat het principe dan links liggen. Het is in dat geval zelfs dodelijk (‘de buurvrouw deed het, met een mes en had daarvoor vier redenen’).

Het belangrijkste is dat jij bereikt met je tekst wat je wil bereiken. En dat je de vorm kiest die daar het meest geschikt voor is.

Amerikaanse burgeroorlog

Een leuk wetenswaardigheidje over schrijven volgens de omgekeerde piramide, is dat dit is ontstaan tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog (Basisboek journalistiek, 1997, p149). Omdat de telegraaftarieven hoog, de verbindingen onbetrouwbaar en de wachtrijen lang waren, stuurden de telegrafisten om de beurt een alinea per correspondent.

De berichten begonnen met een complete samenvatting van het nieuws. De overige alinea’s bevatten details in volgorde van belangrijkheid. Vandaag de dag worden nieuwsberichten nog steeds zo opgebouwd. Als er ruimtegebrek is in de krant, moet -zonder problemen- de laatste alinea van een bericht geschrapt kunnen worden. Het bericht kan als het ware ‘opgerold’ worden. Let er maar eens op de volgende keer dat je een nieuwsbericht leest. Deze laatste alinea zou gesneuveld zijn als er ruimte moest worden gewonnen in de krant. 😉