Waarom social media een virale versterker voor terrorisme is

Column – Zoals wel vaker het geval is, het was een mooi artikel van Joris Luyendijk in de NRC van afgelopen weekend. “In Manchester werkte de journalist weer goed samen met de terrorist.” Lees hier het hele verhaal of in de krant, hier volgt een beperkte schematische weergave.

De redenering is goed te begrijpen. Het doel van terroristen is om angst te zaaien, om een maatschappij te ontregelen, om paniek te veroorzaken. Het middel is een aanslag. Tijdens de aanslag zijn er altijd omstanders die foto’s maken, filmpjes schieten en dit materiaal YouTubend, Facebookend en Twitterend meteen, via social media dus, beschikbaar maken aan de hele wereld.

Een financieel motief voor makers

Vervolgens zijn het de non-social media, de oude en nieuwe pers en de televisiezenders die zeer geïnteresseerd zijn om deze beelden te gebruiken en ook bereid zijn om de makers ervan te betalen. Er is dus een financieel motief voor makers om tijdens een panieksituatie hun smartphone te gebruiken, niet om 112 te bellen, maar om te filmen. Er valt geld mee te verdienen. De oude en nieuwe media gebruiken foto’s en filmpjes en kunnen verwijzen naar de bron op social media. Meer bezoekers voor Twitter, Facebook, YouTube, en als de filmer slim is geweest, kan hij ook geld verdienen met het aantal kijkers op zijn berichten. Tegelijkertijd stijgen kijk- en leescijfers bij de de ‘oude en nieuwe media’ door het emotionele beeldmateriaal te publiceren. 

Tot zover de maak-kant van de berichtgeving. Vervolgens komt het multiplier-effect van de lezers en de kijkers, het miljardenleger van volgers, abonnees, re-tweeters, delers en likers. En dan gaat het spel pas echt beginnen. De virale versterker doet haar werk met een orkanische kracht.

Meer verkeer door het circuit pompen

De makers van de beelden ter plekke kunnen betaald krijgen door Twitter en YouTube. Ook dat zijn immers platforms die gebaat zijn bij views. Nieuwssites krijgen meer bezoekers, meer adverteerders, meer geld dus. Op meerdere plekken in deze stroom zitten geldelijke aanmoedigingen om meer verkeer door het circuit te pompen. En het uiteindelijke resultaat is meer angst, paniek en ontregeling. Precies wat de terroristen wilden bereiken.

En wat nu als je de pers vraagt om niet mee te werken aan deze versterking, zo stelt ook Luyendijk de vraag. Dat gaat niet meer lukken. Er zal nooit eensgezindheid zijn, aan een beroep op terughoudendheid zal nooit door iedereen worden voldaan. Er zijn altijd sites die liever olie dan water op het vuur willen gooien, daar bestaat geen enkele twijfel over. En, zo zegt Luyendijk ook, er is nog een reden om mee te gaan in het spel van de terroristen. Stel dat de media zwijgen. Stel dat er een straf staat op het filmen tijdens terroristische aanslagen. Het zou niets anders dan een aanmoediging zijn voor terroristen om nog heviger, bloediger en aandachttrekkende aanslagen te beramen. Net zo lang totdat er een gat in de beschermende dijk wordt geslagen. En misschien is dat gat wel gewoon een nieuwszender van de terroristen zelf. Als de beelden maar gruwelijk en nieuwswaardig genoeg zijn.

Het zou niets anders dan een aanmoediging zijn voor terroristen om nog heviger, bloediger en aandachttrekkende aanslagen te beramen.

Over nieuwswaarde kun je twisten. Het was opmerkelijk hoe weinig aandacht er werd besteed aan de beschieting van de bus met christenen in Egypte, eind vorige week. 29 doden, waaronder kinderen van twee en vier jaar oud. Had je het gelezen? Misschien niet. Het nieuws levert te weinig geld op.

Als je het model nog verder vereenvoudigt, houd je een heel overzichtelijke centrifuge over: Social Media à Media à Lezers & Kijkers à Social Media enzovoorts. Er is veel geld te verdienen met het laten draaien van de centrifuge. Noem het een gefinancierde deeltjesversneller, het kapitalisme levert de stroom. En het bijzondere is dat je van alles erin kunt gooien.

1. De terrorist wil angst en pleegt een aanslag. De media-centrifuge draait. Er komt meer angst. De terrorist wint.
2. De president wil zijn volk splijten en twittert een leugen. De leugen wordt gretig gedeeld en gedeeld en gedeeld. Het volk is gespletener. De president wint.
3. De pester wil pesten en verzint een roddel. De roddel gaat rond en rond en rond. Het kind pleegt zelfmoord. De pester wint (sic).

Het probleem met het internet

“Het probleem met het internet”, zegt Evan Williams, oprichter van Twitter in de New York Times, “is dat de extremen worden beloond.” Het internet als een kijkfile, als ramptoerisme. Met het bijzondere kenmerk dat er geld te verdienen valt met het circus. En in het interview ging het ook over de huidige positie van Donald Trump. “Als het echt waar is dat hij geen president zou zijn geworden als Twitter niet bestaan had, dan, tja, dan spijt het me.”

Robbert Oppenheimer verdiepte zich in de scheikunde, thermodynamica en de theoretische natuurkunde en ontleedde de theorie zodanig dat anderen in staat waren om iets te bouwen wat later de atoombom werd.

“Als het echt waar is dat hij geen president zou zijn geworden als Twitter niet bestaan had, dan, tja, dan spijt het me.” – Evan Williams

Andy Rubin bedacht en maakte Android, het besturingssysteem dat op meer dan twee miljard telefoons, televisies, auto’s en horloges te vinden is. Die marktpositie gaf de macht om de platforms meer gesloten te maken dan hij ooit voor ogen had. Hij is ervan overtuigd dat alleen het volledig open platform bestaansrecht heeft. Maar met Android ging het mis. De uitvinder werd ingehaald door zijn eigen uitvinding. Meer markt gaf meer macht en meer macht gaf de kans op meer geslotenheid. Rubin bracht deze week een nieuwe telefoon op de markt: the Essential Phone.

Williams (Twitter), Oppenheimer (atoombom), Rubin, het zijn allemaal uitvinders die geen controle bleken te kunnen houden over hun vondst. De mens maakt de technologie, de technologie maakt de mens.