Hoe het internet kiest wat wij zien, ook als we het niet willen

Column – 2017. Kerstmarkt Berlijn,12 doden. Filmpje op YouTube. Israëliër schiet liggende weerloze Palestijnse terrorist dood. Filmpje op YouTube. In Bangladesh worden meisjes op straat verkracht. Filmpje op YouTube. IS geeft een aantal onthoofdingen vrij. Filmpje op YouTube.

Met oud en nieuw zat ik in Frankrijk. Toen hoorde ik een pauw. Ik moest denken aan onderstaand stuk, dat ik schreef in 2004.  

De pauw en Nicholas Berg

Het is donderdagavond. Via mijn telefoonlijntje doorbreek ik mijn dagelijks isolement met de grote buitenwereld. De buitenwereld volgens de media. De mistral balgt over de wijnvelden. De modems zoeken elkaar luidruchtig, maar niet luid genoeg om de pauw te overstemmen. Iedere dag hoor ik hem een paar keer. Het is toch een pauw? Voor mij is het een pauw. Heb hem nog niet gezien. 

Ik bekijk de mails. Een nieuwsbrief schrijft over de zaak van de onthoofde Amerikaan Nicholas Berg. In het artikel staat een link naar het filmpje, of een van de vele kopieën van het filmpje. Een gruwelijke serie beelden ligt onder mijn rechterwijsvinger. Kijken of niet kijken?

Wat is eigenlijk het nieuws?

De kranten hebben over het filmpje geschreven en foto’s geplaatst, groot of klein, kleur of zwart/wit, voorpagina of verstopt. De krant als raadsman, vertrouwenspersoon, het is een ouderwetse opvatting. Wat is eigenlijk het nieuwsfeit? Is het de onthoofding of is het het filmpje van de onthoofding? Zonder de onthoofding was er geen filmpje geweest en zonder het filmpje was er misschien wel een onthoofding geweest, maar dan had niemand het geweten, en daarmee was het niet gebeurd. Behalve voor de naasten.

Er is een film, er wordt beeldend over geschreven en tijdens het lezen van het artikel maak ik mijn eigen beelden in mijn hoofd. Lijkt mijn filmpje op het origineel? Is het belangrijk?

Ik hoor de pauw weer. Ik denk dat het een pauw is. Ik zie een pauwenoog in mijn verbeelding.

Ik ben wat ik kijk?

Als ik naar het filmpje ga kijken, stem ik daarmee ergens op? Ben ik het publiek voor de terrorist, die schaterlachend achter een scherm met staafdiagrammen de bezoekersaantallen doorkrijgt? Geldt dit ook voor de sites die tiendegraads kopieën aanbieden? De koop van een tartaartje is een stem op varkensleed.

Maar als ik een Telegraaf koop bij de Tabac breng ik ook een stem op Wakker Nederland uit, was dat wel mijn bedoeling? Als ik op de televisie kijk naar Business Class, steun ik dan Harry Mens? Kijkers zijn kijkcijfers, zijn adverteerders, is geld, is Mens. Mens die openlijk toegeeft dat hij Endstra alleen maar wilde hebben voor de kijkcijfers. Hij is in ieder geval een eerlijke makelaar, dat mag ook wel eens gezegd. 

De relatie tussen kijkcijfers en het Nicolas Berg-filmpje

Ook de website van propagandazender CNN heeft de film in haar archief. Wil je de film bekijken? Dat kan, maar wil je dan wel eerst even een abonnement op onze site afsluiten. Schaamtelozer kan het nauwelijks. Zou er een percentageregeling met de ouders Berg zijn afgesloten?

Als ik ga kijken ben ik dan een voyeur? Of heb ik de journalistieke plicht – als ik een mening erover wil hebben – om de meest oorspronkelijke bron van alle berichten te bekijken? Het filmpje dus. Is het wel echt? Of het nu echt is of niet, Berg’s hoofd zit niet meer op zijn romp, dat is zeker. Dus doet het er dan nog toe? Er wordt gesuggereerd dat Berg al dood was toen de slachting plaatsvond. Of was het een slachting in onze ogen, en was het een religieuze rituele doding in de ogen van de daders? Een offer voor de mensheid?

Hoe is de kwaliteit van het beeldmateriaal? Naar The Passion of The Christ ging ik niet, ik heb de beelden van de statieweg uit de kerk nog als bron. Pietje Bell, Hylke en Sietske van de Kameleon, Achilles, Jesus Christus, vervang ik mijn eigen geboetseerde beelden? 

Ik hoor nu twee keer kort achter elkaar de pauwenroep. Zouden het twee pauwen zijn?

Het internet regeert

Als ik ga kijken, wordt minister Donner dan boos op mij? Donner die vindt dat de pers en de media verstandiger om moeten gaan met hun verantwoordelijkheid. Zou hij dit dan ook bedoelen? Wie is dat eigenlijk, ‘de pers en de media’? Valt het internet daar ook onder? Behoort iedere weblogger tot ‘de pers’?

Het Berg-filmpje kan in iedere kamer met een webcam en een microfoontje zijn gemaakt. Er is maar één stap tussen het huiskamer-publiek en een wereldwijd podium, en dat is die drukbezochte plek op het internet waar naar het filmpje verwezen wordt. Het kan helpen om tegen de ‘oude’ media te zeggen waar het spektakel te bekijken is. Welke populaire site gaf het eerste onderdak? Welke krant of radiozender of televisiezender repte als eerste over het filmpje? Ergens nam iemand voor het eerst de beslissing om anderen te verwittigen.

De van Máxima gestolen beelden van Amalia vonden gretig onderdak bij SBS. Als wij het niet doen, doet een andere omroep het, zo luidt de karaktervolle redenering. Dat kleine medialandschap is al niet te beheersen, laat staan het internet met haar miljoenen producenten en zenders, die anoniem de wereld kunnen bereiken. Daar helpt geen Donnertje lief aan.

Ik ga een stukje lopen. Ik hoor de pauw, nu zie ik hem ook. Het is geen pauw, of een wel heel lelijke pauw. Het was misschien beter als ik hem niet had gezien.