Waarom jongeren extremer reageren, generatie F nader bekeken [onderzoek]

De huidige generatie jongeren vertoont opvallend gedrag in de klas. Ze kunnen zich slechts kort op iets focussen en abstract denken is een uitdaging. Verder overheersen extreme meningen van leerlingen tijdens discussies in de klas, die emotioneel worden verwoord en verdedigd. De uitkomsten van ons onderzoek wijzen er niet op dat jongeren radicaliseren of steeds dommer worden. De opvallende gedragingen zijn het gevolg van een onderliggende oorzaak: jongeren zijn gefragmenteerd.

Uit eigen Europees onderzoek blijkt dat de huidige generatie jongeren (8 – 18 jaar) opvallend gedrag vertoont in de klas, op steeds jongere leeftijd. Om te beginnen kunnen jongeren zich slechts kort op iets focussen. Verder overheersen extreme meningen van leerlingen tijdens discussies in de klas. Die worden door hen niet onderbouwd, maar emotioneel verwoord en verdedigd. Tenslotte is voor veel jongeren abstract denken een uitdaging.

Het toepassen van algemene regels op concrete situaties is voor hen lastig. En het begrijpen dat sommige kennis contextgevoelig is, is een probleem. De uitkomsten van ons onderzoek wijzen er niet op dat jongeren radicaliseren (zoals een rapport van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap beweert) of steeds dommer worden. De onderliggende oorzaak van deze opvallende gedragingen is dat jongeren gefragmenteerd zijn.

Fragmentatie door volwassenen

Het fragmentatieproces dat veel jongeren in zijn greep houdt, begint bij de wereld van volwassenen. Wij hebben een maatschappij ingericht waarbinnen ontwikkelingen en gebeurtenissen elkaar in een razend tempo opvolgen. Wij rennen van aanslag naar ramp en van dreiging naar onthulling. Boko Haram, IS, Syrische vluchtelingen, de Oekraïne, Turkije, de Panama Papers – de incidenten buitelen over elkaar heen. Als wij net de nieuwste versie van Windows of de nieuwste iPhone snappen, worden wij alweer geconfronteerd met een nieuwere versie.

Volgens socioloog Zygmunt Bauman is onze samenleving vloeibaar geworden: alles verandert te snel voor ons om nieuwe routines te kunnen ontwikkelen of tot reflecties te kunnen komen. Media, die het nieuws voor ons zouden kunnen duiden, richten zich met name op soundbites, scoops en extreme uitspraken. Politici bedienen zich van slogans en stoere, niet-onderbouwde meningen. Op sociale media heersen ultrakorte berichtjes en memes, terwijl menig online discussie bestaat uit een uitwisseling van gesloten opvattingen en trollende berichten. En het gebruik van technologie als zodanig leidt ertoe dat onze keuzen meer op de korte termijn gericht zijn.

Fragmentatie op school en in het gezin

Ook op school en in het gezin wordt gefragmenteerd. In reactie op onze vloeibare tijden wordt alles volgepland. Leraren zijn overbelast door alle extraatjes die zij moeten verzorgen ten behoeve van het welzijn van hun leerlingen, terwijl veel ouders hun kinderen van pianoles naar voetbaltraining slepen. Simpele gesprekken met ons als volwassenen die voor jongeren als kader om de werkelijkheid te begrijpen kunnen fungeren, voeren wij zelden met hen. Wij hebben geen tijd en geen zin toe te geven dat wij ook weinig begrijpen van wat er om ons heen gebeurt, en wij zelf bang zijn.

Fragmentatie door jongeren

Jongeren versterken zelf ook hun eigen fragmentatie. Bovenop de processen die in gang gezet zijn door volwassenen, houden jongeren hun eigen ‘cirkel van fragmentatie’ in stand. Deze cirkel begint met het multitasken van veel jongeren. Zij chatten, doen hun huiswerk, kijken een YouTube-video en leggen tegelijk aan hun ouders uit dat zij hun examen van morgen prima onder controle hebben.

Het brein is niet goed in multitasken

Helaas is ons menselijk brein niet goed in multitasken. Hoe meer activiteiten wij tegelijk doen, hoe minder informatie in ons brein wordt opgenomen. En hoe meer kans wij hebben dat de informatie ons wel bereikt op een plek waar wij deze nooit meer kunnen terugvinden. Bovendien heeft ons brein na het afronden van een activiteit vijftien minuten nodig om zich weer te kunnen concentreren – en deze tijd krijgt ons brein niet van ons.

Het multitasken binnen een gefragmenteerde samenleving maakt dat jongeren slechts kleine hapjes informatie uit de informatiestroom tot zich nemen. De korte concentratiebogen zijn als filmcamera’s die kort filmen en dan weer op pauzestand gaan. In het kortetermijngeheugen komen zo korte opnames terecht die niet veel met elkaar te maken hebben.

Gefragmenteerde persoonlijkheden

De informatie binnen het kortetermijngeheugen is een van de twee bronnen waaruit het langetermijngeheugen put om onze persoonlijkheid vorm te geven. Deze bron levert gefragmenteerde indrukken. De andere bron voor het langetermijngeheugen wordt gevormd door de dromen en wensen die wij hebben met betrekking tot onze toekomst. Bij het merendeel van de jongeren zijn deze dromen en wensen slechts gericht op de korte termijn.

Howard Gardner en Katie Davis noemen de huidige generatie daarom de App Generatie, omdat jongeren voor elk probleem een app hebben. Als er geen app voor een probleem te vinden is, dan menen zij volgens Gardner en Davis dat aan het probleem geen aandacht besteed hoeft te worden. De huidige generatie is daarom realistisch en degelijk, om niet te zeggen saai.

Onderzoek: teken een selfie die nooit gepubliceerd mag worden

In Nederlandse klassen deed zich een incident voor tijdens onze onderzoekingen dat het bovenstaande illustreert. Wij vroegen leerlingen uit diverse brugklassen een selfie te tekenen die nooit gepubliceerd zou mogen worden. Gezien de leeftijd verwachtten wij selfies van gezichten met puistjes of slecht haar. Maar de helft van de leerlingen tekende zichzelf met op de achtergrond IS-onthoofdingen en voor het wrak van de MH-17, die toen recentelijk was neergestort.

Wij wisten eerlijk gezegd niet goed hoe wij hierop moesten reageren. We zeiden daarom tegen de leerlingen dat zij hun tekeningen mochten ophangen op de muur. Tot onze verbazing kwamen alle leerlingen die zichzelf een gewelddadige achtergrond hadden gegeven één voor één naar ons toe. Ze vroegen ons respectvol of zij hun tekening mochten vernietigen, om vervolgens hun tekening te versnipperen. Lang dachten wij daarna erover na wat wij beleefd hadden.

Ook negatieve beelden vinden hun weg

Plots begrepen wij het: onze vraag had een kort filmpje in het hoofd van veel leerlingen opgeroepen met betrekking tot iets slechts. Toen zij het filmpje ophaalden uit hun geheugen, bleek dat zij er zelf niet op konden reageren omdat zij geen kader hadden om erop te reageren. Hun gefragmenteerde persoonlijkheid had geen app om de beelden in hun eigen hoofd te begrijpen, zodat zij de beelden het liefst zo snel mogelijk weer kwijt wilden raken. Het incident toont tevens aan dat jongeren niet alleen positieve of neutrale informatie tot zich nemen: ook negatieve beelden vinden hun weg.

Radicale denkbeelden

Het gefragmenteerde geheugen en de gefragmenteerde persoonlijkheid zorgen ervoor dat er binnen jongeren geen coherente interpretatie van de wereld ontstaat. Een interpretatie die in constante wisselwerking staat met wat er om hen heen gebeurt. Het is daarom logisch dat veel jongeren moeite hebben een eigen, kritische mening te vormen. Vaak nemen zij bestaande denkbeelden over uit hun omgeving die tenminste de schijn ophouden van een coherent wereldbeeld, zoals nationalistische denkbeelden of politiek-islamistische. Deze ideologieën bieden handvatten om stand te houden in de voortrazende chaos.

Dit wil echter niet zeggen dat jongeren hierin ook daadwerkelijk geloven. De denkbeelden bieden met name een uitweg uit angst, eenzaamheid en doelloosheid. Daarom worden zij ook met vuur verdedigd: afwijkende informatie en afwijkende meningen zouden het gehele kaartenhuis kunnen omgooien.

Echo rooms

Als gevolg hiervan trekken veel jongeren zich terug in zogenaamde echo rooms: plekken waar iedereen een soortgelijke mening heeft – bijvoorbeeld over Justin Bieber of over Marokko. Meldt zich toch een argwanende buitenstaander in deze ruimte, dan worden jongeren ermee geconfronteerd dat zij hun denkbeelden niet goed kunnen onderbouwen. En dan worden emoties en agressie ingezet in plaats van argumenten.

Moeite met abstractie

Het gebrek aan een coherent interpretatiekader zorgt er ook voor dat veel jongeren moeite hebben met abstract denken. Veel leraren klagen over het volgende: ze leggen een theorie uit en geven een voorbeeld hoe deze theorie praktisch toe te passen is. Vervolgens vragen ze de klas de theorie zelf toe te passen op een soortgelijke situatie als in het voorbeeld. Maar veel leerlingen haken dan af, omdat zij het verband niet zien. Ook is het voor velen moeilijk om te begrijpen dat iets wat waar is in een situatie niet waar hoeft te zijn in een andere.

Een wiskundelerares kwam tijdens ons onderzoek met een treffend voorbeeld. Zij vertelde de klas dat tweemaal drie hetzelfde was als driemaal twee. In reactie daarop stak een leerling zijn hand op en betoogde dat dit onjuist was. Want driemaal daags twee tabletten innemen is niet hetzelfde als tweemaal daags drie. Het ging er vervolgens bij de leerling niet in dat dit voor wiskunde niet op gaat.

Jongeren ervaren niet te leren

Het gevolg van deze fragmentatie is dat veel jongeren niet ervaren te leren. Zij zien situaties als niet met elkaar verbonden, als losse gebeurtenissen zonder verband. Zichzelf zien zij als constante binnen deze situaties om toch een gevoel van coherentie te ervaren. Dat betekent dat zij zelf zeggen niet te veranderen, laat staan te leren van situaties. Zij zijn altijd zichzelf, terwijl willekeurige situaties zich aan hen voordoen.

Jongeren zien situaties als niet met elkaar verbonden, als losse gebeurtenissen zonder verband.

Gebrek aan controle

Het gebrek aan controle waarvan jongeren zich zeer bewust zijn, leidt niet alleen tot het aannemen van klaarliggende denkbeelden. Het leidt ook tot de aanname dat zij altijd zichzelf zijn, maar ook tot een wil om situaties te controleren daar waar het kan. Binnen het onderwijs betekent dit dat zij zelf op onderzoek willen en zelf willen creëren. In communicatie betekent dit dat zij liever chatten dan bellen, omdat zij dan zelf kunnen bepalen wanneer zij reageren, en in hun vrije tijd betekent dit dat zij liever gamen en snapchatten.

Voordelen

Aan het gefragmenteerd zijn, kleven gelukkig ook voordelen. Gefragmenteerde jongeren kunnen zich gemakkelijker verliezen in activiteiten als gamen en in een staat van flow komen. En zij hebben minder routines die hen hinderen bij het reageren op nieuwe situaties.

Het best is dit zichtbaar met betrekking tot technologie. Daar waar volwassenen technologie benaderen met behulp van bewezen successtrategieën, gaan jongeren in de regel veel onbevangener te werk. Zij proberen de raarste dingen uit om iets werkend te krijgen. Dat is dan ook een belangrijke reden dat zij zich meer op hun gemak voelen met technologie dan volwassenen. Het is ook een belangrijke reden waarom zij denken te kunnen multitasken. En zo sluit de cirkel van fragmentatie zich.

Generatie F

Toen ik bovenstaande eerder dit jaar presenteerde bij het symposium Online Begeleiden in Deventer, maakten de meeste volwassen toehoorders driftig aantekeningen. Maar de aanwezige jongeren keken mij verveeld aan. Zij verklaarden na afloop dat wat ik vertelde iets is wat jongeren al weten en dat zij verbijsterd zijn dat zo veel volwassenen die dagelijks met jongeren werken dit niet weten.

Generatie Fragmentatie. Aangenaam!

Deze generatie, die zich zo bewust is van de eigen tekortkomingen en daarmee vele volwassenen ver vooruit is, verdient een eigen geuzennaam. Gezien het bovenstaande lijkt Generatie F op zijn plaats: Generatie Fragmentatie. Aangenaam!

[Update redactie: Lees ook het vervolgartikel over hoe je communiceert met Generatie F.]

Afbeeldingen met dank aan 123RF.