Generatieve AI: jouw creatieve buddy of een gevaarlijke flirt?

Wil je generatieve AI uit je hand laten eten? Dan moet je een prompt-baas worden, die risico’s durft te nemen, speels denkt en kan lachen om fouten. Deze tips geven je de houvast die je nodig hebt.

Kijk eens wat AI nú weer kan! Je leest het elke dag de hele dag op social media. Het ene animatiefilmpje is nog indrukwekkender dan het andere. En die fictieve foto’s van beroemdheden in kleding of tijdperken waar je ze normaal nooit in zou zien! Wat dacht je van een podcast waar geen mens aan te pas komt? Moet je horen: die AI-muziek lijkt op een hit, een echte popster!

AI in jouw werkdag

Ons brein kan de creatieve uitspattingen nauwelijks bijbenen en is tegelijkertijd bezig om te verzinnen wat we allemaal met deze technieken kunnen in ons dagelijks werk. Vertalingen, samenvattingen, inkorten en aanscherpingen van teksten? Ja, dat stuk zien we wel voor ons. Dat gebruiken we allemaal al. En we denken na over AI-avatars, AI-voice-overs, AI-chatbot-toepassingen, AI-webdesign en AI-video-editing. Voor velen is animatievideo, muziek en kunst nog een paar stappen te ver.

Oplossing voor jouw probleem?

Iedereen wil iets met generatieve AI, maar hoe pak je het aan? Wanneer is AI de juiste oplossing voor je probleem? En hoe blijf je je eigen creativiteit genoeg stimuleren, te midden van de razendsnelle ontwikkelingen op dit vlak?

Leven en leren met AI

Een aantal van die vragen krijg je beantwoord in het boek ‘Leven en leren met AI: Handboek voor verantwoord gebruik van generatieve AI’ (affiliate). Het is geschreven door Ruud Huijts, Danny Bloks, Erdinç Saçan en Koen Suilen. Ze leggen in klare taal uit hoe de techniek werkt en hoe jij als maker slimme prompts formuleert. Ik deel graag een paar tips.

Tip 1: speel erop los

Om nieuwe technieken zoals GenAI te leren kennen, moet je vlieguren maken. Dat werkt het beste door speels in de wedstrijd te zitten. Ga aanklooien met het systeem. Stel brede vragen, hele specifieke vragen en alles daartussenin. Faal en maak uitglijders om de grenzen van de techniek te ontdekken. Verken ook je eigen tekortkomingen en onkunde. Je moet nog een hoop leren, dus beter maak je van de leergang een leuke achtbaanrit: met ups en downs, mislukkingen en successen.

Rollenspel

Laat vooral ook de AI-tools rollen spelen voor je. Geef ze opdrachten die hen uitdagen. Beschrijf de rol die ze moeten aannemen. Laat ze in de huid kruipen van je doelgroep, zet ze voor het blok met een lastige opgave, sla ze uit hun comfortzone door verrassende bewoordingen te kiezen. En voor je het weet groeit de AI uit tot je favoriete assistent.

Voorbeeld van een prompt:

• Doe alsof je een expert bent op gebied X, die jarenlange ervaring heeft en graag zijn kennis deelt. Welke vragen zou je verwachten tijdens een congres over dit thema? Geef de antwoorden, waarbij je gebruikmaakt van bullets en korte uitleg.

Een volgende prompt kan zijn:

• Welke vragen zou jij als expert zelf stellen tijdens dit congres? Deel ook jouw ideeën over de antwoordrichtingen.

Van foto naar dansende avatar

Het onderzoeksrapport Animate Anyone uit 2023 presenteerde een innovatieve manier om animaties te maken, slechts met behulp van enkele foto’s van een persoon. De AI-techniek neemt een stilstaand beeld van een mens en koppelt dat aan een soort stokfiguurtje dat de meest waarschijnlijke menselijke bewegingen kan nabootsen. Algauw ontstaat er een avatar, opgebouwd uit het lijf en het gezicht van de persoon op de foto, die je allerlei moves kan laten uitvoeren. Van TikTok-dansjes tot handgebaren bij het praten.

Van foto naar tv-persoonlijkheid

Het Microsoft-project GAIA uit 2023 kwam ook met een opvallende techniek op de proppen. Het liet zien dat je met enkele foto’s en audiofragmenten van een mens, binnen korte tijd een pratende avatar kan maken. Deze gedraagt zich bijna menselijk, want het systeem put uit een berg aan data, waaronder informatie over gezichtsuitdrukkingen, bewegingen en spraaktechnieken. GAIA wordt onder andere ingezet voor leerprogramma’s en presentaties.

Schaterlach en hik

De technieken van deze twee projecten kun je natuurlijk feilloos combineren om een nieuwslezer-avatar te creëren met enkele loopjes, handbewegingen en gezichtsuitdrukkingen. Maar waarom zou je de grenzen niet opzoeken: is er een manier om de bewegingen van een tango of een salsa tevoorschijn te toveren? Of een typische schaterlach te introduceren? Kan het poppetje hikken? Tegen welke limieten loopt het systeem op bij deze prompts?

Sierlijke draai

Vaak zitten op die grens tussen ‘mogelijk’ en ‘onmogelijk’ de mooiste verrassingen verstopt. Straks heb jij een avatar die jouw interne communicatie-journaal presenteert en tijdens het outro van het programma een sierlijke draai maakt. Spelen met de techniek levert jou nieuwe ideeën op, waardoor je de uitdaging voor de AI-tool groter maakt. En ja, daar leert ‘ie van.

Tip 2: blijf jezelf creatief uitdagen

Onthoud altijd dat je zoiets veelzijdigs als creativiteit nooit volledig kan overlaten aan kunstmatige intelligentie. AI is een hele slimme rekenmachine, tot de nok toe gevuld met data. Maar hij is continu op zoek naar de snelste en meest voor de hand liggende oplossing. Hij neemt graag de kortste route naar een bevredigend antwoord op je vraag.

Gezonde zoektocht, vallen en opstaan

Vliegensvlug in een rechte lijn naar het juiste antwoord? Dat is in de geschiedenis van de mensheid vrijwel nooit de beste route gebleken naar de grootste creativiteit. Het creatieve proces kenmerkt zich door een gezonde zoektocht, met vallen en opstaan. Door onverwachte wendingen in het proces, beland je op inspirerende plekken. Je dwaalt af van het gebaande pad. Je doorbreekt conventionele denkpatronen. En je maakt harde keuzes, waardoor je focus aanbrengt.

Wetenschap op z’n kop

Uitvinders die de wetenschap op z’n kop hebben gezet, kunstenaars die de wereld hebben geschokt, schrijvers die mensen tot tranen hebben geroerd of muzikanten die de tijdsgeest naar hun hand wisten te zetten. Ze hebben één ding gemeen: ze hadden schijt aan de gevestigde orde en zagen dingen die anderen niet zagen. Ze gebruikten hun ervaringen, emoties en meningen om nieuwe ideeën te creëren. Ze weken af, ze namen een omweg, ze maakten creatieve koppelingen, ze sloopten wat er was en vonden nieuwe wegen.

Vlug-vlug, het meest waarschijnlijke!

En laat AI dat nou juist heel ingewikkeld vinden: de standaard doorbreken. De meeste AI-tools zijn geprogrammeerd om ‘het meest waarschijnlijke antwoord’ zo snel mogelijk te formuleren. Ze mikken op ‘mid’,  ze reiken tot ‘okay-ish’. AI-tools zien patronen in de dingen die aan hen gevoerd zijn, zetten die rekenmatig op een rij en maken een rationele keus op basis van waarschijnlijkheid. Op zichzelf is dat niet bepaald een recept voor ontwrichtende creativiteit van de bovenste plank. En dan hebben we het nog niet eens over het feit dat AI van zichzelf nul-komma-nul emotie, eigenwijsheid en levenservaring heeft.

Shortcut leidt tot niets baanbrekends

Zoals de schrijvers van het boek stellen: ‘Het is een shortcut, omdat je het iteratieve proces overslaat, wat mogelijk leidt tot een verschraling en devaluatie van creativiteit. De uitvoer die een AI-systeem genereert, komt namelijk voort uit een statistische waarschijnlijkheid, een gemene deler, wat dus per definitie niet iets baanbrekends of nieuws is en niet leidt tot nieuwe artistieke initiatieven of stromingen.’

Volg je impulsen

Besef dus goed dat jij een extreem belangrijke rol speelt in het creatief krijgen van AI. Een algoritme, een database, een rekenmachine: AI is slechts een hulpmiddel dat braaf de commando’s volgt. Hoe jij die helse machine aan het werk zet, bepaalt welke mate van creativiteit je teweegbrengt.

Laat daarom AI jou helpen in je creatieve ambities, maar zie AI niet als de oplossing of de uitvoerder van de hele opdracht. Hak de opdracht in kleine stukjes, bedenk goed op welk vlak jij zelf creatieve impulsen wil toevoegen – en blijf dat doen! AI is geen vervanger van de mens, maar een ijverig hulpje dat dag en nacht kan werken voor je.

Geen whizzkid? Geen punt

In het boek staan handige tips voor apps waarmee je aan de slag kan met AI, zonder dat je daar meteen een whizzkid of programmeur voor hoeft te zijn. Neem Teachable Machine: een programma van Google dat machine learning-modellen traint. Die modellen kunnen bijvoorbeeld afbeeldingen, geluiden of poses herkennen. In het boek dagen de auteurs de lezers uit om een model te ontwikkelen dat enkele basisgebaren uit de Nederlandse gebarentaal leert herkennen.

Gebarentaal wordt audio en tekst

Een hartverwarmend voorbeeld van AI-gebruik is Deaf-AI. Deze start-up ontwikkelt een techniek om gebarentaal te detecteren bij een spreker. Deze input laat Deaf-AI vervolgens vertalen naar tekst en audio. Stel: je haakt aan bij een Teams-call waarin één persoon gebarentaal gebruikt en de rest dit niet ‘verstaat’. Dan kun je dus iedereen laten meelezen of -luisteren via deze GenAI-techniek. Een mooie manier om mensen uit een isolement te krijgen, begrip te stimuleren en vergaderingen effectiever te maken.

Tip 3: wees vriendelijk, maar houd afstand

De mens heeft sinds jaar en dag de neiging om robots en andere vormen van kunstmatige intelligentie te ‘vermenselijken’. Een robot geven we graag oogjes, een hoofd en armen, zodat die op een mens lijkt. ChatGPT, Gemini en Copilot spreken we graag aan alsof we met een stagiair of collega van vlees en bloed praten. Dit toekennen van menselijke eigenschappen aan machines noemen we met een mooi Scrabble-woord ‘antropomorfisme’. Dat is logisch menselijk gedrag, maar pas ermee op.

Het systeem snapt niks

Tuurlijk, je mag best eens ‘dankjewel’ zeggen tegen je AI-chatbot. Maar besef dat je praat tegen een systeem zonder eigen wil, mening, emoties of intenties. In het boek schrijven ze: ‘Wanneer je ChatGPT gebruikt, vindt het systeem niets van je aangesneden onderwerpen of van je spellingvaardigheden. GenAI snápt niet eens de teksten of afbeeldingen die het verwerkt of genereert. Het gaat slechts uit van een statistische waarschijnlijkheid om pixels op de meest kansrijke plaats te zetten of woorden in een aannemelijke volgorde te zetten.’

Trouwen met je avatar

In de film ‘Her’ (2013) wordt de hoofdpersoon verliefd op een avatar. De stem van deze robot kwam van de actrice Scarlett Johansson. Toen het bedrijf OpenAI in 2024 een stem toevoegde aan ChatGPT, kregen ze veel kritiek: de stem leek teveel op die van Johansson en de actrice had geen toestemming gegeven voor het gebruiken van haar stem. Rond dezelfde tijd zijn er in Amerika zelfs mensen getrouwd met avatars, zoals de New Yorkse Rossana Ramos, die in het virtuele huwelijksbootje stapte met haar AI-partner Eren Kartal. Als klap op de vuurpijl benoemde het Chinese bedrijf NetDragon zelfs een AI-systeem als CEO!

Wie is de maker of dader?

Antropomorfisme heeft impact op verantwoordelijkheid nemen. Als je de computer als een mens beschouwt, zul je ook bepaalde verantwoordelijkheden afschuiven. Zo van: ‘Tja, ik heb alleen de opdracht ingevoerd’. Of in het geval van de AI-CEO: ‘Onze CEO is een machine en kan dus niet juridisch worden vervolgd’.

Als er fouten, vooroordelen of strafbare zaken opduiken in AI-content, zie je nu al discussies ontstaan waarin de mens naar de machine wijst. Wie is de maker? Jij of AI? En wie is dus de ‘dader’ bij fouten? In het boek leggen de auteurs de link met andere apparaten in huis, waarbij we de twijfel nooit hebben. Zeg jij bijvoorbeeld ooit dat de pan en het fornuis een heerlijke spaghetti hebben klaargemaakt? Nou dan.

Tip 4: blijf zelf de baas over je wereldbeeld

We leven in een wereld met echte mensen, echte situaties en echte meningen. Jouw wereldbeeld bouw je op door een veelheid aan indrukken. Houd in de gaten dat AI jou ook voedt, maar lang niet altijd met afgewogen en gedubbelcheckte informatie. AI-tools maken gemiddeld veel fouten, ze verwarren feiten voor fictie (en andersom), ze hebben geen radar voor sarcasme en ze hebben moeite met het plaatsen van zaken in de juiste context.

Belangen en bubbels

Vergeet daarbij niet dat AI-systemen geprogrammeerd zijn door mensen van grote bedrijven die enorme belangen hebben om jou bepaalde dingen te laten zien. Daarnaast baseert AI zich op de input van gebruikers die slechts een deel van de wereldbevolking vertegenwoordigen. Arme mensen hebben immers niet de tijd of de middelen om AI te gebruiken: hun meningen of ideeën pikken de AI’s niet of nauwelijks op. Beware of the bubble.

Auteursrechten en vooroordelen

Langzaam maar zeker wordt steeds duidelijker dat de makers van de AI-systemen (de grote tech-reuzen) ook een verantwoordelijkheid moeten nemen. Denk aan de schaamteloze kopieerdrift van AI-tools die muziek, design of kunst genereren op basis van ‘inspiratie’ waar auteursrechten op gelden.

Een ander voorbeeld zijn de systematische en oneerlijke vooroordelen (bias) die optreden in het genereren van afbeeldingen. Zoals allemaal witte mannen die in de zoekresultaten verschenen als je zocht op ‘directeur’ of ‘chirurg’. De AI-fabrikanten leren via klachten en rechtszaken dat ze niet langer wegkomen met hun cowboygedrag rondom de output van hun systemen.

Tip 5: geniet, maar prompt met mate

Wat is de impact van AI op de planeet en de samenleving? Schrijver en spreker Aaron Mirck berekende in zijn boek ‘AI: de hype voorbij‘ (affiliate) dat ons digitale leven nu al goed is voor zo’n vier procent van alle CO2-uitstoot en daarmee even vervuilend als de luchtvaart. Tijd voor AI-schaamte? Het trainen van ChatGPT-3 kostte 700.000 liter schoon drinkwater en evenveel energie als 550 Nederlandse huishoudens in één maand. Is dat de druppel?

Pijnpunten

Techbedrijven leggen graag de focus op hoe ze sectoren efficiënter maken, zoals energie, transport en zorg. Het gigantische water- en energieverbruik blijft vaak onderbelicht. Om maar te zwijgen over de schaarse grondstoffen die nodig zijn om computers en telefoons te maken en de barre omstandigheden waar delvers van deze grondstoffen mee te maken hebben. Nu journalisten en andere critici deze pijnpunten vaker aanstippen, kunnen de Googles, OpenAI’s en Microsofts van deze wereld niet meer doen alsof hun neus bloedt.

Ecologische voetafdruk

En jij ook niet! De schrijvers van het boek ‘Leven en leren met AI’ (affiliate) drukken ons dan ook op het hart dat AI-gebruik niet vanzelfsprekend moet worden. Prompt met mate. Houd rekening met de ecologische voetafdruk die je achterlaat als je de hele dag geinige dingen uitprobeert met AI. Goed om deze waarschuwing te noemen, hoewel de lezers van het boek waarschijnlijk vooral aan de slag zullen gaan met de tientallen prompt-opdrachten die erin staan.

Prompt power

Dat laatste is niet bedoeld als kritiek op de schrijvers, allerminst. Iedereen die enthousiast zijn mening geeft over AI én waarschuwt voor de gevaren, loopt nu eenmaal de kans om de beschuldiging ‘hypocriet’ naar het hoofd geslingerd te krijgen. Daarmee moeten we leren leven. Het boek legt de vinger op de zere plek en daagt de lezers uit om goed na te denken over hun acties. Tegelijkertijd biedt het boek een waslijst aan inspirerende voorbeelden, tips en opdrachten. Grijp je kans, leer spelenderwijs en vergroot jouw ‘prompt power’.