Taal in beweging, wat is de toekomst van het Nederlands?

Ik weet niet of deze vraag jou wel eens bezighoudt, maar mij als taalliefhebber wel. Niet zozeer omdat ik me – zoals menig taalpurist – zorgen maak over de ontwikkelingen, maar vooral omdat ik het heel interessant vind om te zien wat er gebeurt. In dit artikel neem ik je mee naar het ontstaan van de Nederlandse taal en de belangrijkste ontwikkelingen die sindsdien hebben plaatsgevonden. Ook werp ik een blik op de toekomst. Hoe kijken anderen hiernaar en welke verwachtingen heb ik zelf over wat er gaat gebeuren?

Taal beweegt mee met veranderingen die in de wereld om ons heen plaatsvinden. En volgens mij is er geen enkel tijdperk geweest waarin de veranderingen elkaar in zo’n rap tempo opvolgen als nu. Zo ook in marketing en communicatie. Waar we nu regelmatig om onze oren worden geslagen met woorden als ‘purpose’ en ‘storytelling’ hadden we hier een aantal jaar geleden nog nooit van gehoord. En zo kun je zelf waarschijnlijk nog legio voorbeelden bedenken.

Ik vind het interessant om op te merken wat er verandert en te filosoferen over wat ons nog te wachten staat. Spreken we straks nog wel Nederlands, of maakt ons vertrouwde taaltje plaats voor een universele taal? En is dat dan Engels of een andere veelgesproken taal, zoals Chinees of Spaans? Jammer genoeg is de kans uitzonderlijk klein dat ik dat nog mee ga maken.

Het ontstaan van het Nederlands

Op het ontstaan van de Nederlandse taal is geen datum te plakken. Dit is heel geleidelijk gegaan. Al ver voor de jaartelling sprak men in het gebied dat nu Nederland heet diverse Germaanse dialecten. De dialecten van voor 1200 noemen we Oudnederlands en de dialecten tussen 1200 en 1500 Middelnederlands. Deze dialecten verschilden soms enorm van elkaar. Je hoefde dus niet raar op te kijken als je niet begreep wat iemand die twintig kilometer verderop woonde zei.

Dat kunnen we ons nu bijna niet meer indenken. Doordat de wereld vanaf 1500 in rap tempo begon te veranderen, groeide de behoefte aan een standaardtaal. Zo kon iedereen met elkaar communiceren. Dit resulteerde in het Nieuwnederlands, dat vooral gebruikt werd door mensen uit de hogere lagen in de samenleving.

Hoe verder de ontwikkelingen – zoals de toenemende mobiliteit en de opkomst van massamedia – zich voortzetten, hoe verder de standaardtaal doordrong in de overige lagen van de bevolking. Men kon simpelweg niet langer zonder.

Veranderingen door de tijd heen

Er is geen beginnen aan om alle veranderingen sinds het ontstaan van onze standaardtaal op te sommen. Maar om je een idee te geven:

Verandering van klanken (fonologisch)

Ooit zeiden we niet ‘hebben’, maar ‘hebban’. Dit woord ken je misschien wel uit de beroemde zin ‘Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic enda thu. Wat unbidan we nu?’, die nog steeds op menig school voorbijkomt. Zo zijn er door de eeuwen heen talloze verandering van klanken geweest.

Verandering van woordvormen (morfologisch)

Ook het samenstellen van woorden is aan verandering onderhevig. Waar we 100 jaar geleden vreemd hadden opgekeken van een woord als übergezellig, is het nu heel gewoon om ergens ‘über’ voor te plakken.

Nieuwe woorden en verdwijnen van woorden (lexicaal)

Er komen voortdurend nieuwe woorden bij, omdat onze samenleving zich blijft ontwikkelen. Denk aan ‘klimaatklever’, ‘zevenvinker’ en ‘energietoerisme’ die in 2022 meedongen naar het woord van het jaar. Anderzijds verdwijnen er ook woorden. Of heb jij ‘lettervrucht’ de laatste tijd nog gebruikt in een tekst die je hebt geschreven?

Veranderingen in de zinsstructuur (syntactisch)

Door de tijd heen zijn bepaalde constructies verdwenen uit onze taal. Waar we nu bijvoorbeeld zeggen ‘Hij ligt te slapen’, was dit in het Middelnederlands ‘Hi ligt ende slaept’. Toen was dit heel normaal, maar nu vinden we ‘hij ligt en slaapt’ raar klinken.

Verandering van betekenissen (semantisch)

De betekenis van een woord kan zowel breder worden als beperkter. Vroeger was bijvoorbeeld de betekenis van ‘varen’ ongeveer gelijk aan die van ‘gaan’, maar nu gebruiken we het alleen voor een verplaatsing over het water.

Het Nederlands van nu

Een verschijnsel waar we in het huidige Nederlands niet omheen kunnen, is het gebruik van Engelse leenwoorden. We vinden iets ‘chill’ in plaats van fijn, denken ‘out of the box’ tijdens een ‘meeting’ of ‘call’ en gaan ‘shoppen tijdens de sale’ in plaats van winkelen tijdens de uitverkoop. En ja, ook ik maak me daar veelvuldig schuldig aan.

Soms is het zelfs zo erg dat ik wel op het Engelse woord kan komen, maar niet op de Nederlandse variant. Met mij zijn er nog vele anderen vermoed ik. Toch valt het mensen wel op als iemand veel Engels gebruikt. Denk maar aan Suus uit B&B Vol Liefde die afreisde naar Bram in Zweden en alles ‘sick’ en ‘stoked’ vond. Binnen de kortste keren na haar aankomst stonden de social media er vol mee.

Nederlandse taal, wat brengt de toekomst?

Laat ik vooropstellen dat op geen enkele manier met zekerheid te voorspellen is hoe de Nederlandse taal er over 50, 100 of 300 jaar uitziet. En óf deze taal nog wel bestaat. Ik heb er een kleine speurtocht aan gewaagd om te zien wat anderen hierover zeggen.

Hierbij kwam ik bijvoorbeeld een artikel van NPO Radio 1 tegen over het essay van taalwetenschapper Marten van der Meulen. Hij waagt zich aan een voorspelling over de Nederlandse taal in 2050. Van der Meulen verwacht dat we het dan niet meer over ‘het Nederlands’, maar over ‘de Nederlandsen’ hebben.

Bij het Engels zien we dit al. Naast Brits-Engels en Amerikaans-Engels kennen we Australisch-Engels, Chinees-Engels, et cetera. In het Nederlands voorziet van der Meulen bijvoorbeeld meer aandacht voor het Surinaams-Nederlands, naast het Nederlands-Nederlands en het Belgisch-Nederlands. Daarnaast doet hij een uitspraak over de invloed van andere talen op het Nederlands. Naast het Engels zullen ook andere talen hun stempel op het Nederlands drukken, is hij van mening.

Ik kwam ook een bekende taalkundige tegen die een wel heel stellige uitspraak doet. Joop van der Horst beweert dat onze taal in het jaar 2500 niet meer gesproken wordt. Hij voorspelt dat we overal ter wereld dezelfde taal gaan spreken, met alleen regionale verschillen. De taal zal in Nederland dus net wat anders klinken dan in Mexico of Thailand.

Aan zulke uitspraken durf ik me niet te wagen. We weten nu eenmaal niet exact hoe de wereld om ons heen de komende jaren gaat veranderen en daarmee ook niet wat dit met onze taal gaat doen. Voorspellingen zijn er zeker te doen op basis van wat er in het verleden is gebeurd, maar de kans dat ze werkelijkheid worden is klein. Maar als het waar is wat Joop van der Horst voorspelt, ben ik heel benieuwd hoe deze taal gaat klinken!