Boekrecensie: ‘Easycratie’: het gemak dient de mens en de maatschappij

Het zou mij niet verbazen als we eigenlijk allemaal easycraten zijn, maar onszelf hebben leren leven en werken in een bureaucratie. Want de meeste overheden, onderwijs- en zorginstellingen, organisaties en bedrijven zijn nog altijd bureacratisch en sterk hiërarchisch ingericht. Maar dat gaat veranderen en is ook al aan het veranderen door de komst van internet en door de rol die internet speelt op het gebied van kennisdeling en samenwerking. En op die verandering gaan Martijn Aslander en Erwin Witteveen in hun zojuist verschenen boek ‘Easycratie‘ uitgebreid in.

De boodschap

‘Easycratie’ leest makkelijk weg, zeker wanneer de lezer is ingevoerd in de wereld van internet, social media, het nieuwe werken etc. En het maakt zijn boodschap direct vanaf de eerste pagina duidelijk: het legt uit waarom het inmiddels de hoogste tijd is om niet langer bureaucratisch maar ‘anders’ ofwel makkelijk te gaan werken, het neemt angst en vooroordelen weg, komt met voorbeelden uit de praktijk en met een uitgebreide literatuurlijst, wijst op de hobbels die je tegen kunt komen bij het omschakelen van bureau- naar easycratie en het vertelt ook hoe je het toch kunt doen door een aantal zaken te benoemen die daarbij van pas komen.

In het boek wordt dit in aparte en goed gedocumenteerde hoofdstukken beschreven, maar ik vat het hier zo beknopt mogelijk samen:

• Zwermen: een meestal informeel netwerk waarin mensen hun kennis en krachten bundelen. Wikipedia is een voorbeeld van zo’n netwerk, waarin zowel kennis gedeeld als gecreëerd kan worden. Deze zwermen ontstaan als vanzelf, buiten bestaande en hiërarchische organisaties, maar beginnen inmiddels ook tot die organisaties door te dringen. Al was het maar omdat zij zichzelf tekort zouden doen als ze niets met de in de zwermen aanwezige kennis zouden doen.
• Explosie van kennisontwikkeling en innovatie: met de komst van internet is de manier waarop kennis, informatie, denkbeelden en ideeën gedeeld worden ingrijpend veranderd. Het gaat sneller, makkelijker, is voor iedereen bijna overal en altijd beschikbaar en het is vaak ook persoonlijker dan de traditionele gedrukte media. Kennis is niet langer het exclusieve eigendom van een geprivilegieerde minderheid die daarmee ook de touwtjes in handen had, en het aloude spreekwoord ‘kennis is macht’ is langzaam maar zeker aan het veranderen in ‘kennis delen is macht’.
• Netwerken:
  • Bureaucratie en het gebrek aan slagkracht zijn sterk aan elkaar verwant, dus wanneer je de bureaucratie en de hiërarchische structuur in een organisatie loslaat en vanuit de netwerkgedachte gaat denken en werken, vergroot je je slagkracht. Er tegenin gaan met nog meer bureaucratie en hiërarchie werkt niet, dus ga meedoen in plaats van tegenwerken.
  • Een bijkomend voordeel van een netwerk is dat het niet uitmaakt hoe oud of hoe hoog je in rang bent, want in een netwerk kan iedereen met talent dat benutten en zijn kennis en creativiteit delen. Hoe motiverend dat is, weet iedereen die in zijn organisatie wel eens een goed idee ter tafel bracht dat meteen werd afgeschoten omdat het niet van het management of de directie kwam of omdat je er maar pas werkte en nog te weinig wist van die afdeling etc. In een hiërarchische organisatie worden creativiteit en innovatie met dat soort argumenten vaak meteen de kop ingedrukt, maar in een netwerk krijgt het de ruimte om te groeien.
• Waardebepaling:
  • Waarde wordt in de bestaande manier van werken min of meer zonder na te denken vertaald naar geld en geld was, net als kennis, macht. Of op zijn minst een machtsmiddel, want door bepaalde geldstromen te blokkeren en andere te voeden, bepaalt een kleine club hooggeplaatste en goedbetaalde mensen welke ideeën er wel en niet tot uitvoering gebracht worden en wie er wel of niet bevorderd worden c.q. meer macht krijgen. Waar dat toe kan leiden, zie je aan de kredietcrisis die de begrippen ‘vertrouwen’, ‘geld’ en ‘waarde’ opnieuw met elkaar verbonden heeft. Maar waarde is meer dan alleen geld, het kan namelijk van alles zijn dat waarde toevoegt.
  • In een niet-formele situatie is het helemaal niet vreemd om mensen te helpen en daarvoor niet direct iets terug te krijgen. Dat komt immers wel een andere keer, als jij iets nodig hebt waarmee zij jou kunnen helpen. Maar in een traditioneel ingerichte organisatie is de ‘voor wat hoort wat’ regel wel van toepassing. Dat is ook de reden dat we vaak van tevoren al willen weten wat er dan hoort, dus er wordt een offerte gevraagd aan iemand die iets voor zo’n organisatie komt doen. Dan weet je waar je aan toe bent en raakt de administratie-afdeling niet van slag door een onbekende factuur.
  • Het fenomeen ‘waardebepaling achteraf’ (waarbij je iemand achteraf beloont voor zijn bijdrage en je de hoogte van zijn beloning laat afhangen van wat jij zijn bijdrage waard vindt) is dan ook schrikken en wennen voor zulke organisaties. Terwijl het in de praktijk vaak moeilijk is om van tevoren al vast te stellen wat de waarde is die iemand gaat leveren. Dus het ‘uurtje factuurtje’ zal nog wel even gebruikelijk blijven, want zo’n omslag heeft uiteraard tijd nodig. Overigens kan een beloning ook hier iets anders zijn dan geld, misschien krijg je wel Whuffies of een andere vorm van sociaal kapitaal voor je bijdrage.
• Zingeving:
  • In alle tijden zijn mensen op zoek geweest naar zingeving en dat is anno 2010 niet anders. Tijdschriften als Flow en Happinez worden goed gelezen, er wordt in managementboeken aandacht aan gegeven en onderwerpen als Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen en ethiek staan, opnieuw onder invloed van de kredietcrisis, sterk in de belangstelling. Organisaties staan daarmee voor de keuze: ‘Laten we onze werknemers hun zingeving elders zoeken of bieden wij ze zingeving in hun werk?’ Dat eerste gebeurt waarschijnlijk al, maar dat laatste zorgt voor enthousiastere, gezondere en productievere werknemers. Dus het antwoord dat ‘Easycratie’ geeft op deze vraag laat zich raden.
  • Zingeving kan zowel in profit als in non-profitorganisaties een plek krijgen. Voor een profitorganisatie is de uitdaging niet langer uitsluitend te denken in winstmaximalisatie en aandeelhouderswaarde. Want sociaal kapitaal laat zich nu eenmaal niet vangen in de bestaande boekhoudkunde en kent een maatschappelijke winst- en verliesrekening, die wordt opgemaakt aan de hand van de waarde die een organisatie aan de maatschappij toevoegt.
  • Non-profit organisaties moeten eraan wennen dat het niet meer volstaat om wat vage cijfers te publiceren in de hoop dat ze daarmee hun bestaansrecht aangetoond hebben. In de informatiesamenleving waarin we leven volstaat dat niet meer. Naarmate er meer inzicht komt in de kosten en de opbrengsten (waarde) die een non-profitorganisatie maakt c.q. levert, zullen zwermen zich ermee gaan ‘bemoeien’ zodra ze zien dat het één niet opweegt tegen het ander. Dat gebeurt in de zorg steeds meer, maar ook een site als overheid 2.0 maakt duidelijk dat dit begint te leven.
  • De belangrijkste vragen die een organisatie zich moet stellen, en die ze moet beantwoorden als het gaat over zingeving, zijn: ‘Wat heeft de organisatie de samenleving te bieden?’ en ‘Wat heeft de organisatie de medewerkers te bieden?’.

Conclusies

Ik schrijf 2 conclusies: die van het boek en die van mij over het boek. Het boek zegt: ‘Begin, wat voor organisatie je ook bent, morgen met easycratisch werken. Moeilijk hoeft dat niet te zijn want veel van de technologie die je ervoor nodig hebt is al in huis en die kost je ook nog eens niks of heel weinig.”

Wat meer moeite zal kosten, is die andere manier van denken en werken waarin ‘geld voor tijd’ plaats maakt voor ‘geld voor geleverde (maatschappelijke) waarde’. Een manier van werken die veel beter past bij onze diensten en kenniseconomie, want het principe ‘geld voor tijd’ stamt nog uit het industriële tijdperk en dat ligt inmiddels eeuwen achter ons.

En ik zeg over het boek: ‘Easycratie’ is een aanrader voor iedereen die geïnteresseerd is in de toekomst van werken, van organisaties, van zakendoen, van manager zijn, van leiderschap, van een land besturen en van onderwijs geven. En over onderwijs gesproken: ik zou dit boek per direct op alle hbo-scholen en universitaire onderwijsinstellingen van Nederland willen uitdelen. Tot en met Nijenrode toe. Want ook in een easycratie zal jong geleerd nog altijd (makkelijker) oud gedaan zijn.

Dit artikel verschijnt ook op fackeldeyfinds.com

Titel: Easycratie. De toekomst van werken en organiseren
Auteurs: Martijn Aslander, Erwin Witteveen
Uitgever: Academic Service
Jaar: 2010
Nummer: ISBN 9789052617022
Mediatype: Boek (150 pagina’s)
Prijs: € 24,95
Bestellen: via Managementboek