Tegenslagen, winnen & je lot accepteren: train je stoïcijnse mindset

Aan sommige dingen kun je niets doen. Dus waarom zou je je druk maken? Of in nep-positiviteit vluchten? Zie het voor wat het is. En door! Dat is de winst van stoïcijns denken.

Je sprint in volle vaart het perron op om de trein die je echt moest hebben weg te zien rijden. Terwijl je staat na te hijgen en op je smartphone opzoekt wanneer de volgende trein komt, zie je een berichtje. Degene die met jou concurreerde voor het voorzitterschap van een werkgroep is gekozen. Jij niet … Terwijl jij echt de betere kandidaat was! Wat doe je dan? Vloeken? Een boos berichtje terugsturen? Of moet je dit van je positiviteitscoach aangrijpen als een mooie kans dit alles als super-fijn te zien? Wat als je, als je weer op adem bent, helemaal niks ervan vindt en er helemaal niks mee doet. Want je kúnt er niks aan doen.

De populariteit van stoïcijns denken

Mogelijk ben je stoïcijns denken al eens tegengekomen onder die naam. Anders ken je vast onderdelen ervan zoals die gebruikt worden in Ryan Holidays boeken, de lezingen van Tim Ferriss, de uitgangspunten van The Subtle Art of not giving a F#ck of De zeven eigenschappen van effectief leiderschap van de grote Covey.

In die reeks heeft Mark Tuitert, olympiër en filosoof, een titel toegevoegd: Drive. Train je stoïcijnse mindset (affiliate). Tuitert geeft 10 praktische principes gebaseerd op stoïcijns denken die je kunnen helpen om te gaan met druk, tegenslag maar ook succes.

De principes

Elk principe is een concrete beschrijving van dat principe met citaten van de oude stoïcijnen. Daarnaast vertelt Tuitert op een zeer persoonlijke manier hoe hij een gouden olympische medaille heeft gehaald. En, misschien nog wel interessanter, hoe hij zichzelf in de weg zat en daardoor niet eens meedeed aan eerdere Olympische Spelen.

Elk principe eindigt met een praktische denk-oefening die je helpt het principe toe te passen op je eigen leven. Zo eindigt de les Gebruik tegenslag als richtingwijzer met de opdracht een situatie waar je je zorgen overmaakt eens goed te bestuderen. Hoe ziet de meest onwenselijke uitkomst eruit? Welke woorden associeer je daarmee? Om daarna te bedenken wat je kunt doen om met die situatie om te gaan.

Niet leuk om te doen en erg verleidelijk er niet aan te denken of juist te vluchten in positivisme, terwijl het onder ogen zien en nuchter bekijken je erg veel brengt.

Een klein vuurtje wordt gedoofd bij de eerste tegenslag: je gooit er iets op en het dooft uit. Maar als een vuur groot genoeg is dan verslindt het juist alles wat je erop gooit. Steker nog, het laait hoger op. Het wordt brandstof.

De 10 principes voor een stoïcijnse mindset

1. Gebruik je tegenslagen als richtingwijzers

Er zullen tegenslagen zijn en zaken lopen anders dan gepland. Denk daar over na, liefst voor je een project begint. Gebruik dan die tegenslag om te zien hoe je daar weer beter van kunt worden.

2. Als je minder oordeelt, begrijp je meer

Probeer in gesprekken en ontmoetingen te begrijpen wat de ander drijft. Daarmee geef je iemand geen gelijk, je wil alleen weten waarom iemand doet en zegt wat deze persoon doet en zegt. Dat werkt vaak ontspannend en maakt het makkelijker voor jou op maat uit te leggen wat jij wil.

3. Win door je niet op winnen te richten

In een wedstrijd heb je winnen niet onder controle. Of dat lukt is niet alleen aan jou maar daarbij spelen tegenstanders, het weer, jouw coach en veel andere zaken een rol in. Datzelfde geldt voor een offerte gegund krijgen. De best denkbare offerte maken dat kun je nastreven maar of iemand tekent is van vele factoren afhankelijk, waarvan vele buiten je invloedssfeer.

4. Teambelang is je eigen belang

Zoek verbinding met je team, buurt, vereniging, vrienden. Zie jouw wereld in perspectief door uit te zoomen en je af te vragen wat je toevoegt.

5. Accepteer je lot (en heb het lief)

Dat jij niet gekozen bent een project te leiden maakt dat je alle updates over dat project vermijdt of er gebeten op reageert. Zinloos, want jij leidt het project niet en dat gaat voorlopig niet veranderen. Zeker niet door zure commentaren. Accepteer dat jij het project niet leidt. En ga na wat je er wijzer van wordt dat dit het geval is: heb de les die in tegenslag zit lief.

6. De dood maakt het leven episch

Het feit dat het leven eindig is maakt elke dag en elk uur schaars. Die komen niet meer terug. Zoals Burkeman al zei in zijn 4.000 weken: gebruik ze alleen al daarom goed.

7. Geluk is een bijproduct

Op jacht gaan naar geluk maakt ongelukkig. Juist als je per se positieve en mooie zaken mee wil maken word je overgevoelig voor de schaduwkant van dingen. Door die te nemen voor wat ze zijn, word je juist gelukkig.

8. Een kaart is handig, een kompas is beter

Je moet goed nadenken over wat je wil maar ondertussen in beweging komen. Je doel vindt je door te bewegen, door actie.

9. Karakter is je belangrijkste project

Als je gewetensvol bezig bent met dat wat je doet en probeert vanuit de kardinale deugden (moed, rechtvaardigheid, matigheid, wijsheid) te leven bouw je aan karakter.

10. Daden zijn meer waard dan woorden

Stoïcijns denken is niet gevoelloos

In spreektaal wordt met het woord stoïcijns vaak verwezen naar een emotieloze of onverschillige reactie op een beladen situatie. Dat is niet wat stoïcijns denken is. Als je trein onder je neus wegrijdt of iemand anders krijgt een baan die jij had willen hebben, is een primaire emotionele reactie te begrijpen.

Stoïcijns denken gebruik je vooral als die primaire emotionele reactie blijft hangen. Treinen rijden nooit op tijd en nu opeens wel, degenen die wel in de trein zitten zijn sukkels die te vroeg op een perron staan, de NS’er die daar loopt kan ook helemaal niks. Dit soort gedachten maken de primaire emotie groter en bepalen makkelijk je stemming. Wat weer kan bepalen hoe je reageert op een mede-passagier die je de weg vraagt.

Waarom ben je boos?

De kunst van stoïcijns denken is je afvragen waarom je boos bent. Is daar iets van te leren? Misschien neem je jezelf kwalijk dat je te laat van huis wegging omdat je zat te gamen? Of dat je een boek moest zoeken dat ergens op je verrommelde kamer lag?

De nuchtere, analytische kijk helpt je uit een emotie die onnodig lang aanhoudt. Dat kan je weer helpen aan zaken die jij kunt oplossen om tegenslag te voorkomen. Daardoor kun je zelfs dankbaar zijn voor een beproeving, die lief hebben, omdat je er wijzer uit bent gekomen.

Uiteraard is er tegenslag

Op een gemiddelde dag is de kans groot dat je files of vertraagde treinen tegenkomt, dat iemand probeert om je geld afhandig te maken met een scam, dat er een rotte appel zit in de kilo die je net gekocht hebt, dat buren hun rommel in de gedeelde hal niet opgeruimd hebben, dat iemand agressief doet in het verkeer of twee passanten gniffelen om jouw kleurige sneakers. De ene dag meer dan de andere maar niks van dit alles is bijzonder. Niks van dit alles zal het nieuws halen. Toch?

Hetzelfde geldt voor je nieuwe baan of nieuwe project. Er zal vertraging komen. Een teamlid zal dwarsliggen. Een leverancier zal iets beloven en niet nakomen. Steun van je leidinggevende kan veranderen in een kritische houding.

Het helpt om voor een project eens na te gaan wat er zoal mis kan gaan. Wat is de worst case? Wat kan er zoal mislopen? Het is eigenlijk naïef daar niet over na te denken en er dus niet op voorbereid te zijn.

Spanning rationaliseren

Dit kan ook helpen een vage angst of spanning te concretiseren en rationaliseren. Stel dat je een presentatie gaat doen waar veel van afhangt. Je bent daar erg gespannen voor. Meer spanning dan de gezonde wedstrijdspanning, die je juist kan helpen fit en alert te zijn. Wat is het ergste dat er kan gebeuren? Wat kun je daaraan doen? Heel vaak valt zelfs het somberste scenario wel mee: je wordt heus niet ontslagen of onder hoongelach de kamer uitgegooid. Daarmee kun je de emoties weer naar normale proporties terugbrengen.

Cognitieve therapie doe je zelf

Een van de oefening uit het boek van Tuitert is het ABC’tje. Dat is iets dat Albert Ellis bekend gemaakt heeft in zijn praktijk en boeken. Ellis breidt de ABC uit met DE, zoals in het voorbeeld hierna.

• Een Actie leidt tot een Consequentie. Bijvoorbeeld, iemand die te zorgvuldig is en perfectionistisch is, ziet enorm op tegen een presentatie voor een klant.
• De Actie leidt tot die Consequentie vanwege een Belief, een overtuiging die waardevol is maar soms te absoluut wordt. In dit geval bijvoorbeeld, deze presentatie moet goed gaan anders ga ik helemaal af en kan ik me niet meer vertonen! Prima om enige plankenkoorts te hebben en een presentatie serieus te nemen maar deze vorm werkt verlammend.
• Je kunt dan zeggen: maak je niet druk, dus kies een andere Consequentie maar dat heeft doorgaans weinig zin. De koppeling tussen Actie en Consequentie is doorgaans een patroon. En het is een beetje dun advies om alleen maar te zeggen: ‘Maak je niet druk.’ Interessanter is het om in Discussie te gaan met dat Belief:
  • Is dat voor iedereen waar, dat het per se goed moet gaan? Liever wel maar het kan niet altijd alleen maar goed gaan.
  • Zal iedereen echt boos zijn als het niet zo goed gaat? Nee, boos niet.
  • Zal die klant echt weglopen als het soms even stroef gaat? Nou, dat vast niet maar wel frictie.
  • Heb je eerder een mindere presentatie gegeven met zulke ernstige gevolgen? Dat niet.
  • Of dat van anderen gehoord? Ook niet.
• Als het goed is, leidt deze discussie tot Energie: de beliefs zijn waardevol maar niet zo absoluut als ze in je hoofd zijn geworden. Een genuanceerde belief leidt tot energie.

Oftewel, tussen Actie en Consequentie zet je een Belief. Daarna leidt de Discussie met jezelf tot Energie.

Niet vluchten in positiviteit

De laatste jaren is er terecht veel aandacht voor positieve psychologie, waardoor psychologen bestuderen hoe succes werkt, wat medewerkers bevlogen maakt naast de klassieke aandacht voor disfunctioneren.

In cognitieve therapie leer je om dat wat je ziet en daarna vindt en voelt kritisch te bekijken. Tijdens mijn bijdrage in een vergadering fronst iemand en stelt iemand kritische vragen. Dat maakt je nog meer gespannen. In cognitieve therapie word je uitgedaagd wat gebeurt (fronzen) en wat het me je doet (spanning) kritisch te bekijken (gaat dat over jou, is een kritische vraag kritiek op jou?), om daarna emoties in perspectief te krijgen.

Dat laatste wordt makkelijk gezien als denken waarbij je iets positief móet zien. Je krijgt plotseling ontslag? Eindelijk meer tijd om met de kinderen te zijn! Je vakantie geannuleerd? Eindelijk meer tijd om in huis te klussen! Je breekt je sleutelbeen tijdens het wielrennen? Lekker verzorgd worden in het ziekenhuis!

Als je hard van je fiets valt en iets breekt dan doet dat zeer. Een gebroken sleutelbeen is onpraktisch. Daar horen heel menselijke emoties bij. De kunst is na die primaire reactie dat wat er gebeurd is te zien voor wat het is, niet meer en niet minder. Als iemand stelt dat je jouw gebroken sleutelbeen positief moet zien, zou de stoïcijn zeggen dat een gebroken sleutelbeen een gebroken sleutelbeen is. Niet meer en niet minder. Wat je ervan vindt en mee doet daar kun je mee aan de slag. Maar dat betekent niet dat een gebroken sleutelbeen leuk is en met gejuich ontvangen moet worden.

Stoïcijns denken: wat kun je beïnvloeden en wat niet?

Een belangrijke les van de stoïcijnen is een onderscheid maken tussen zaken die je kunt beïnvloeden en zaken die buiten je invloed liggen. Met de cirkel van invloed en de cirkel van betrokkenheid heeft Stephen Covey dat voor velen van ons duidelijk gemaakt.

De werkelijkheid is in twee categorieën te verdelen dat wat in onze macht ligt en dat wat niet in onze macht ligt – Epictetus

De kunst is dan om je niet druk te maken om zaken die buiten je invloed liggen. Zo logisch als dat is zo lastig kan dat zijn. Die niet-presterende collega zou die promotie niet moeten krijgen! Het regent net op de dag dat ik een picknick georganiseerd heb! Iemand die mij in het verkeer snijdt zou daar niet mee weg mogen komen!

Voor alle bovengenoemde gevallen is de vraag simpelweg: kun je er iets aan doen? Zo niet, dan heeft het ook geen zin je er druk om te maken. Doe dat dan ook niet.

De therapeut en schrijver Albert Ellis noemt dat twee problemen voor de prijs van één. Je staat in een file en gaat te laat komen voor een afspraak. Dat is een probleem. Je wordt steeds meer gespannen en onrustiger. Dat is het tweede probleem dat je erbij neemt. Dat laatste hoeft niet. Immers, die stress helpt je niet. Sterker nog, misschien neem je door die stress een verkeerde afslag of wissel je zonder goed te kijken van rijbaan. Mark Manson geeft er nog wat meer kleur aan door het the feedback loop from hell te noemen: je ergert je aan je collega en ergert je aan jezelf dat je ergert aan je collega.

Over het boek

Drive. Train je stoïcijnse mindset (affiliate) van Tuitert is een helder geschreven en persoonlijke reeks lessen die praktisch zijn en die je met de oefeningen uit het boek direct kunt toepassen.

Na wat mail-contact was Mark bereid telefonisch wat vragen van mij te beantwoorden wat ik dan weer een erg leuke bijvangst vond. Dus wie weet waar het jou brengt.