De ongelijke strijd tussen verzinsel en feit

Column – Liegen is van alle tijden. Het is altijd al een onderwerp van aandacht geweest, ook bij de speltheoretici. Een makkelijk voorbeeld is het pokerspel. Iemand met goede kaarten verhoogt overtuigend zijn inzet. Dezelfde persoon toont in het volgende rondje hetzelfde gedrag, ditmaal met beroerde kaarten. Bluffen. Iedereen aan tafel weet dat bluffen, een in het spel geaccepteerde vorm van liegen, bij het spel hoort. Je weet dat je medespelers ras-verzinners (kunnen) zijn.

Het wordt al iets anders als er gebluft wordt in een spel waarbij het ‘slachtoffer’ niet verwacht dat er gebluft kan worden. We spreken dan van ‘unsuspected victims‘. Een recent voorbeeld daarvan is het artikel in NRC van 23 november. ‘Koers beïnvloeden? Stuur nep-nieuws’. Wat was het geval? Namens het Franse bedrijf Vinci werd een persbericht verstuurd met zorgwekkend nieuws. “We hebben boekhoudfouten gemaakt, onze eerdere prognoses over 2015 en het eerste kwartaal van 2016 moeten worden bijgesteld.” In plaats van winst wordt het verlies, de accountant KPMG wordt genoemd (zo wordt het allemaal nog geloofwaardiger, een rommelige boekhouding en KPMG als accountant) en de financieel directeur wordt per direct op non-actief gesteld. Een citaat van de algemeen directeur met de echte naam: “We zijn erg geschokt” en de ondertekening door het hoofd publicitaire zaken met de net zo echte naam en een on-echt telefoonnummer.

Het is allemaal nep

En dit nep-bericht werd opgepikt door het gerenommeerde persbureau Bloomberg. Het verzinsel promoveert tot feit dankzij de reputatie van Bloomberg. Gevolg: de koers van Vinci keldert in negen minuten met 23 procent. In die negen minuten heeft iemand veel winst gemaakt met de handel in de aandelen van Vinci. Het nep-nieuws werd snel tegengesproken en hersteld, toch kwam het aandeel niet terug op het niveau waar het vandaan kwam. Blijkbaar blijft er toch iets van wantrouwen hangen, ook al was het van kop tot staart onwaar. Het rook-vuur-principe.

Andersom kan het ook. Er zou door een Chinees investeringsfonds een bod gedaan zijn op Fitbit. Koers stijgt. Gerucht ontkracht. Koers daalt, maar in die tussentijd heeft de verzin-boef al toegeslagen. Allemaal niets nieuws. Eén zondag mails en kranten lezen, levert een overvloed aan materiaal. 

Blijkbaar blijft er toch iets van wantrouwen hangen, ook al was het van kop tot staart onwaar. Het rook-vuur-principe.

Zaterdagavond. Een tweet van ene @solikearose suggereerde vorig weekend dat CNN een half uur lang porno had uitgezonden in plaats van de geprogrammeerde show van Anthony Bourdain. Het bericht werd klakkeloos overgenomen door een aantal nieuwssites. Langzaam maar zeker is de unsuspected victim de naïeveling van dit decennium. Of het nu over de inenting tegen kinkhoest, mazelen, difterie, polio of tetanus gaat, of over de schade die Groot Britannië zou leiden door in de EU te blijven ($468 miljoen per dag), het is allemaal niet waar. Soms is het goed om een verschijnsel te vangen in verzamelingen. Een gedachteoefening om te ordenen.

3 verzamelingen van een verschijnsel

Laten we drie verzamelingen bekijken, met overlappingen. Die drie zijn de feiten (waar), de meningen en de verzinsels, de laatste weken vooral ook wel ‘nep-nieuws’ genoemd (onwaar). Laten we beginnen met de meningen.

Het Stapel-effect. Vleeseters zijn hufters.

1. Meningen

Meningen kunnen gebaseerd zijn op feiten, op niets (“Dat vind ik gewoon”) of op verzinsels. Meningen zijn er altijd geweest, de grote verandering is dat het podium om meningen te uiten en te delen spectaculair gegroeid is. 

2. De ware feiten

Dan zijn er de ware feiten, gebaseerd op metingen of op onderzoek. Demografisch onderzoek. Neutrale klimaat-metingen. Inkomens van ouderen. Je zou kunnen volhouden dat het maken van ware feiten ambachtelijk werk is. 

3. De verzinsels

En tenslotte heb je de verzinsels. De onware feiten. Sprookjes. Soms ook gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, maar dan wel verzonnen wetenschappelijk onderzoek. Het Stapel-effect. Vleeseters zijn hufters.

En wat is nu het geval?

Twee van de drie verzamelingen groeien veel harder dan de derde. ‘Meningen’ en ‘verzinsels’ verslaan de verzameling ‘ware feiten’ overtuigend. Dat de verzameling ‘meningen’ spectaculair groeit, hoeft geen toelichting. Iedere burger zit op een praatstoel, iedere burger heeft een zeepkist. Maar nu de verzameling verzinsels, ik noem twee ontwikkelingen.

1. De trollen

De NRC van 3 december citeert Tom-Jan Meeus uit een artikel van Max Read in New York: Maybe the internet isn’t a fantastic tool for democracy at all. De Russische regering heeft een leger van trollen dat propaganda verspreidt en de oppositiestemmen besmeurt. In de Verenigde Staten geven racistische en anti-Semitische trollen structureel reacties via Twitter op journalisten die kritisch over Trump schrijven.

Tegelijkertijd is er een brigade van bots die lovend reageert op iedere Trumptweet. En het omgekeerde zal ook gebeuren, daar twijfelt niemand aan. In hetzelfde artikel wordt gesproken over ‘shitposting in favour of Trump‘: het schrijven van verzonnen artikelen (meestal bangmakend van karakter) die de potentie hebben om viraal te gaan. En ook hier weer geholpen door trollen.

Trumptrollen, Trumpbots, en zo waren er ongetwijfeld ook Clintontrollen en Clintonbots, en Poetintrollen en Poetinbots. China beschikt over het ‘vijftig cent-leger’, een groep mensen die wordt gerekruteerd door de Communistische Partij van China met als doel om handmatig of geautomatiseerd positieve reacties te plaatsen op het internet. Voor ieder geplaatst bericht dat kritiek op de partij bestrijdt, krijgt de auteur vijftig renminbi-cent (als ik het goed heb berekend ongeveer zeven eurocent).

2. Amazon Mechanical Turk (MTurk)

Dit is een crowdsourcing marktplaats waar menselijke intelligentie wordt verhandeld, zodat er werk kan worden verricht dat (nog) niet gedaan wordt door computers. MTurk is een marktplaats tussen workers, Turkers en opdrachtgevers, requesters. En wat is het geval: onzin-sites (makers van verzinsels) benaderen AmazonTurk om schrijvers te leveren. Met andere woorden, net zoals in het Chinese vijftig cent-leger kun je betaald krijgen om je romantische gave de vrije loop te laten en je schrijverij in de vorm van nieuwsberichten aan te leveren. Bij voorkeur nieuwsberichten die net niet onwaarschijnlijk genoeg zijn om niét geloofd te worden.

Een voorbeeld

The Goldwater, een conservatieve Britse nieuwssite, vraagt om artikelen te schrijven, vijf dollar per geplaatst bericht is de beloning. De opdracht luidde om je verhaal te baseren op een bericht dat werd gepubliceerd in Lionheartnews, een website die door de Britse organisatie ‘Britain First’ wordt gerund. De bedoeling is om een gerucht in de wereld te brengen waaruit zou blijken dat steeds meer Christusbeelden worden overgenomen door afbeeldingen van Mohammed.

Een tip bij de opdracht: wees vrij om citaten van primaire bronnen te gebruiken. Gebruik bijvoorbeeld wat Trump heeft gezegd. Nog een tip: we kunnen je vragen om iets te schrijven over een samenzwerings-theorie. Doe het! Je bent een nieuwsschrijver nu! En zo is er op AmazonTurk meer vraag te vinden naar fictieschrijvers.

De verzameling wordt iedere minuut groter en groter

Zie je wat er aan het gebeuren is? Door de enorme kracht van netwerken (AmazonTurk) en computers (trollen en bots) wordt de verzameling van verzinsels iedere minuut opgepompt, groter en groter. Ook de verzameling van meningen dijt zichtbaar uit. En dus wordt de kans op een mening gebaseerd op een verzinsel met de minuut omvangrijker. Het is een ongelijke strijd, de strijd tussen verzinsel en feit.

Nog even terug naar de victims

De belegger die impulsief verkoopt op basis van een verzinsel, is een unsuspected victim. Anders dan de pokeraar die weet dat hij belazerd kan worden. Het lijkt steeds naïever te worden om aan te nemen dat iets waar is. Eigenlijk zitten we allemaal aan een heel grote pokertafel.