Een nieuwe website: open source of commercieel CMS?

Wie vernieuwt niet eens in de zoveel jaar zijn website? Bij zo’n vernieuwingsslag komt vanzelfsprekend altijd het contentmanagementsysteem (CMS) aan de orde. Doorgaan met het oude? Of kiezen voor een nieuw CMS? Het selecteren van een nieuw CMS is een pittig proces.  Kies je voor open source of een commercieel ontwikkeld, ‘closed’ source CMS? Bij die afweging spelen kosten, service, continuïteit, flexibiliteit en (on)afhankelijkheid een belangrijke rol.

Definities en voorbeelden

Open source software is software met vrije toegang tot de broncode. De broncode is vrijelijk te bewerken en er zijn – in principe – geen licentiekosten aan open source software verbonden. Bij de meeste commerciële software is de broncode bedrijfsgeheim. Het is het recept van Coca-Cola waarop het bedrijf op is gebouwd. De afnemer koopt bij een commercieel CMS in principe alleen het gebruik van de software af.

Water & Stone webdevelopment, gespecialiseerd in open source, onderzocht welke open source CMS’en de marktleiders zijn. Ze analyseerde het aantal downloads, installaties, de zogenaamde ‘third party support’ door ontwikkelaars en gebruikers en de merkbekendheid van het CMS. Volgens Water & Stone zijn de volgende CMS’en marktleider:

• WordPress (o.a. voor weblogs, zoals Frankwatching)
• Joomla
• Drupal

Andere (populaire) open source CMS’en:

• Typo3
• Mambo (de basis van Joomla)
• Alfresco

Naast de honderden CMS’en ontwikkeld door internetbureaus, zijn bekende closed source CMS’en: Tridion, Green Valley, Sitecore en Dynamicweb.

Rijksoverheidsite met open source, investeringen in NOiV

Als het aan het ministerie van Economische Zaken ligt, gebruiken overheidsorganisaties vooral open source software. In 2007 presenteerde het ministerie het actieplan ‘Nederland Open in Verbinding’ (NOiV) om het gebruik van open standaarden en open source software te stimuleren in de (semi-) publieke sector. Het ministerie wil hiermee ‘de afhankelijkheid van leveranciers verminderen en innovatie in de softwaremarkt bevorderen’. Veel spannends gebeurde er de afgelopen tijd echter niet.

Totdat het rapport van het CPB over open source software op 3 maart dit jaar werd uitgereikt aan staatsecretaris Frank Heemskerk (foto) van Economische Zaken. De staatssecretaris maakte bekend dat de nieuwe rijksoverheidwebsite – die vanaf oktober 2009 alle afzonderlijke sites van de ministeries gaat vervangen – gemaakt wordt met open source software. ‘Door onwetendheid missen we nu kansen voor innovatieve bedrijven en laten we mogelijkheden om geld te besparen liggen. Zeker in het licht van de huidige crisis is dit buitengewoon jammer. Komend jaar gaan we er daarom extra energie in steken om te zorgen dat open source een eerlijker kans krijgt bij aanbestedingen,’ stelt Heemskerk. Naast één grote open source overheidssite, zet de staatsecretaris het actieplan NOiV in een hogere versnelling met een investering van 2,3 miljoen euro.

Maar waarom zou je binnen jouw organisatie voor open source gaan? Of waarom juist niet?

Open source = goedkoop?

De meeste mensen associëren open source met gratis of ‘lekker goedkoop’. De software is immers gratis beschikbaar en je betaalt geen licentiekosten aan de ontwikkelaar. Bij een commercieel CMS kunnen de licentiekosten al snel oplopen tot honderden of duizenden euro’s per jaar. Zeker met de recessie in volle gang, lijkt open source de oplossing: exit licenties, enter gratis software. Er is echter meer aan de hand. Een gratis beschikbare broncode, betekent niet dat een open source CMS geen kosten met zich meebrengt. Het nieuwe CMS zal aangepast moeten worden aan de specifieke wensen binnen je organisatie. Ook ondersteuning en toekomstige uitbreidingen kosten geld. Wie het CMS wil uitbreiden of verbeteren, zal daarvoor medewerkers of externe specialisten moeten inschakelen. Doorgaans vormen onderhoud en beheer een grotere kostenpost dan licenties. Kijk daarom verder dan de licentiekosten en maak een analyse van de total cost of ownership (TCO): alle kosten die het CMS de komende jaren met zich meebrengt.

Voordeel: onafhankelijk dankzij vrije code

Bij een open source CMS is de broncode door iedereen in te zien en aan te passen. Je bent daardoor niet gebonden aan een bepaalde leverancier. Elk internetbureau met verstand van zaken kan de site verder ontwikkelen. Je kunt dus sneller switchen tussen het ene en het andere bureau. Open source voorkomt het zogenaamde ‘vendor lock-in’-principe waarbij klanten afhankelijk worden gemaakt van product en leverancier.

Voordeel: grote community van ontwikkelaars

Populaire open source CMS’en hebben een flinke achterban ontwikkelaars die samen regelmatig voor updates zorgen. ik vind het bijzonder hoe honderden en soms duizenden vrijwilligers over de hele wereld aan één product werken. Naast updates zijn er vaak vele extra modules (functionaliteit) beschikbaar die je kunt toevoegen aan je website. Denk bijvoorbeeld aan e-mailings, fora, webshops, communitysoftware, maar ook kleinere toevoegingen zoals tagclouds en diashows.

Ontwikkelaar maatwerk kent zijn product door en door

Hoewel er inmiddels genoeg bureaus gespecialiseerd zijn in een specifiek open source CMS, zou je kunnen stellen dat het bureau dat zelf een CMS heeft ontwikkeld, zijn CMS beter kent. Het CMS is immers door het bedrijf zelf ‘from scratch’ geschreven. Unieke wensen kunnen daardoor wellicht gemakkelijker worden vervuld. Je leest mijn twijfel: webtechnologie is vaak geen rocket science en het wiel is al meerdere malen uitgevonden. De kans dat een (technische) wens niet vervuld kan worden met open source techniek, is naar mijn mening nihil. Wel kan het gebeuren dat de ene partij eenvoudiger (lees: goedkoper) een oplossing heeft voor je wens dan de andere.

Nadeel: slechte usability kost tijd en zorgt voor frustratie

Vaak is een open source CMS ontwikkeld vanuit de gedachte van de programmeur. Een weinig intuïtieve user interface en vreemde termen – al dan niet veroorzaakt door een slechte vertaling – kan voor veel irritatie zorgen bij de eindgebruikers. Houd er rekening mee dat een slechte interface ervoor zorgt dat webredacteuren meer tijd kwijt zijn aan het opmaken en publiceren van content. Tijd die zij aan nuttiger zaken hadden kunnen besteden. Een onhandig CMS kan al snel een half uur extra per dag in beslag nemen. Reken dat maar eens uit: 0.5 uur per dag, dat is ruim 13 werkdagen per jaar! Ook dit heeft gevolgen voor de total cost of ownership van het CMS.

Nadeel: continuïteit minder gewaarborgd

De meeste open sourceprojecten draaien op vrijwilligers. Er is dus geen garantie dat de ontwikkeling wordt doorgezet. Wanneer bepaalde sleutelfiguren binnen de community afhaken, kan dit het einde van de doorontwikkeling van je CMS betekenen. De community houdt het voor gezien en stapt over op een nieuwe uitdaging. Nieuwe functionaliteit en updates zullen dan minder beschikbaar worden. Echter, gezien de gemiddelde levensduur van een CMS – ik schat zo’n 4 tot 6 jaar – zul je niet zo snel voor dit probleem komen te staan.

Nadeel: geen servicecontract en ondersteuning

In veel gevallen ben je als gebruiker van een open source CMS afhankelijk van de bereidwilligheid van andere gebruikers om je te helpen. Er is geen helpdesk, storingslijn of service level agreement. Tenzij je een servicecontract hebt met een internetbureau dat open source software inzet. Voor organisaties zonder een IT-afdeling een absolute must.  Er zijn echter ook steeds meer open source softwareontwikkelaars die ondersteuning bieden aan gebruikers, zoals Magento, CMS Made Simple en Liferay.

Conclusie: kies je voor open source of commercieel CMS?

Beide oplossingen hebben voor- en nadelen. Als je geen techneuten in huis hebt, zul je voor het nieuwe CMS een extern bureau inschakelen. Of het bureau nou met open source of een commercieel CMS werkt, maakt eigenlijk niet uit. Als het CMS maar voldoet aan jullie wensen en de partij voldoende expertise heeft. Uiteindelijk is het vooral een persoonlijke, emotionele keuze. Kies je – gevoelsmatig – voor de veiligheid van een commercieel CMS of sta je voor innovatie en maak je een vuist tegen de groter IT-clubs van deze wereld. Ik ben erg benieuwd wat jullie ervaringen zijn met open source en commerciële CMS’en en zie uit naar een mooie discussie.

Floor van Riet schreef dit artikel ten tijde van zijn dienstverband bij Sabel Communicatie. Mocht je naar aanleiding van de ideeën en kennis in dit artikel meer willen weten, dan beantwoordt Sabel Communicatie graag je vragen.