Discussie op online media, kan die ook zónder kuddegedrag en groepsdruk?

Sociale media, online prikborden en discussiefora: het kost tegenwoordig weinig moeite om ideeën, meningen en beoordelingen te verzamelen. Des te groter is de uitdaging om uit al deze losse reacties zinvolle informatie te halen. Bovendien: hoe krijg je grote groepen tot een gezamenlijk gedragen besluit? Gelukkig zijn er nieuwe technieken in ontwikkeling om daarbij te helpen: collectief filteren en collectieve besluitvorming. Wat kunnen we hiermee?

Collectief filteren

Met slimme algoritmes en taalsoftware slagen Google, Facebook en Twitter – evenals een groeiend aantal kleine gespecialiseerde bedrijfjes – er steeds beter in om informatie te halen uit de vele tweets en likes. Dat levert relevante zoekresultaten op (Google), gebruikersprofielen voor marketing-doeleinden (Facebook) of inzicht in publieke opinies en doelgroepen (Twitter).

De grootste uitdaging bij deze vorm van filteren is om voldoende ruimte over te houden voor zwakke signalen en onverwachte uitkomsten. Het filteren kan namelijk gemakkelijk leiden tot een grootste gemene deler (het populairste) en het leveren van gewenste uitkomsten: die zijn immers eerder aangeklikt en geliked en daarmee voortdurend herbevestigd.

Google, bijvoorbeeld, zoekt niet voor niks naar steeds meer houvast in objectieve informatie (zoals encyclopedische wijsheid, locatie) naast de subjectieve informatie, meningen en verbindingen op internet om tot goede zoekresultaten te komen.

Collectieve besluitvorming

Collectieve besluitvorming is een grotere uitdaging. Hierbij gaat het immers niet om het aggregeren van losse berichten of informatie, maar om interactieve processen waarbij deelnemers met elkaar in gesprek gaan en met elkaar gaan onderhandelen, waarbij ze van mening kunnen veranderen.

Hier ligt het gevaar van groepsdruk op de loer: grote groepen hebben de neiging om tot consensus en conformiteit te komen, het individuele beslissingsvermogen wordt vertroebeld door druk van buiten. Dit is een van de grootste bedreigingen voor het nemen van verstandige beslissingen. De ‘wisdom of crowds’ moet het juist moet hebben van een diversiteit van liefst onafhankelijke en verstandige meningen.

Bovendien: hoe krijg je een goede discussie en debat op gang, hoe stimuleer je een uitwisseling van ideeën en standpunten, hoe ga je om met conflicterende meningen en wie neemt de uiteindelijke beslissing? Heeft één persoon de eindverantwoordelijkheid of bevoegdheid, of is de beslissing een groepsproces, wat is de rol van experts?

Online systemen voor collectieve besluitvorming

Wat betreft het faciliteren en begeleiden van collectieve besluitvorming zijn interessante ontwikkelingen gaande. De afgelopen jaren zijn er steeds meer online systemen gebouwd die het grote groepen, zoals politieke groeperingen en online gemeenschappen, mogelijk maken om gezamenlijk beslissingen te nemen. Voor bedrijven zijn dit manieren om groepen gebruikers te betrekken. Tegelijkertijd wordt de transparantie van het besluitvormingsproces vergroot. Voorbeelden van systemen zijn:

• Innovation Jam: oorspronkelijk bij IBM ontwikkeld om interne brainstorms met medewerkers over nieuwe producten te faciliteren.
• Loomio en Liquid Feedback: geboren uit respectievelijk de Occupy-beweging en de Piratenpartij. Open source-software die uitgaat van gelijkwaardigheid van alle deelnemers;
• WeDecide: geïntegreerd met Facebook en Twitter, en gebruikt door diverse Deense partijen en overheden.
• Synthetron: commercieel en vooral gebruikt door bedrijven die gebruikers willen betrekken en er relevante inzichten uit willen halen ter verbetering van producten en diensten.

Fases van het besluitvormingsproces: agenderen

In de meeste van deze systemen doorlopers deelnemers achtereenvolgens de verschillende fasen van een besluitvormingsproces. Het proces start met het agenderen van onderwerpen in de vorm van voorstellen of stellingen. Iedere deelnemer mag deze insturen. In sommige gevallen is er een drempel, een vereiste minimale steun die een voorstel moet hebben om geagendeerd te worden.

..Stemmen, aanpassen en besluiten

Vervolgens vindt er een fase van selectie plaats door stemmingen, waarbij punten verdeeld kunnen worden of er gedelegeerd kan worden. Door zijn stem te delegeren kan iemand een ander namens hem verder laten stemmen, met een groter gewicht. Daarna vinden vaak één of meerdere rondes plaats waarin de voorstellen worden samengevoegd, opnieuw beschreven of verbeterd. Aan het einde vindt een laatste stemronde plaats waarbij een definitieve beslissing valt. In vrijwel alle gevallen vindt besluitvorming plaats door meerderheid van stemmen.

Verrijken van online besluitvorming: serious gaming

De hiervoor genoemde online besluitvormingssystemen kunnen worden verrijkt met vormen van simulaties en scenariobouwen. Hiervoor worden diverse systemen ontwikkeld zoals:

• AxiomEPN: maakt gebruik van scenario-planning;
• T-Xchange (ontwikkeld door Thales en de Universiteit Twente) vooral ontwikkeld voor besluitvorming rond maatschappelijke transities;
• MiReCol (ontwikkeld door TNO): maakt gebruik van gemengde realiteiten, projecteert mogelijke toekomsten op huidige situaties in een virtuele reality omgeving.

Impact van keuzes op aangrenzende terreinen

Al deze software maakt gebruik van speltechnieken, ook wel aangeduid als ‘serious gaming’. In deze systemen kunnen deelnemers spelen met bijvoorbeeld keuzes over de ruimtelijke inrichting van een stad of het verdelen van een gezamenlijk budget. Deze keuzes hebben meestal effecten op allerlei aangrenzende terreinen.

Inzicht in de consequenties van keuzes

De simulatiesoftware berekent de effecten van die keuzes en presenteert mogelijke uitkomsten. Die uitkomsten kunnen onderwerp zijn van een debat. Deelnemers kunnen zo hun keuzes evalueren en bediscussiëren. Daarmee krijgen de spelers inzicht in de consequenties van hun keuzes en de onderlinge afhankelijkheden van deel-keuzes.

Vaak zijn deze ‘games’ te spelen in virtuele omgevingen met geprojecteerde muren of op beeldschermen waarin computerbeelden met werkelijke beelden gemengd worden.

De toekomst: beslissingen uitbesteden aan softwareagenten

Nieuwe technieken zijn in opkomst die nog complexere besluitvorming mogelijk maakt waarbij meningen, inschattingen en feiten worden gecombineerd. Daarbij wordt onder andere gebruik gemaakt van zogenaamde ‘intelligent agents’, kleine softwarepakketjes, die individuen, groepen of hun standpunten kunnen vertegenwoordigen. Zo’n agent zou je kunnen trainen op basis van je gebruikersvoorkeuren of het beantwoorden van enkele vragen. Daarna kan de agent namens jou gaan onderhandelen, meedoen aan een collectief besluitvormingsproces. Vervolgens kunnen simulaties gedaan worden waarbij bekeken wordt hoe onderhandelingen tussen deze ‘agents’ met verschillende overtuigingen of standpunten uitpakken in verschillende scenario’s.

Deze ‘onderhandelingen’ tussen verschillende meningen en overtuigingen zijn zo complex dat ze voor mensen vrijwel niet te volgen zijn, laat staan te coördineren. De uitkomsten van het simulatieproces kunnen inbreng zijn voor de uiteindelijke besluitvorming door mensen, bijvoorbeeld door managers of bestuurders die deze standpunten kunnen inbrengen in een discussie of debat. Meer hierover lees je in dit toekomstbeeld (aff.).

Wisdom of crowds

Geavanceerde rekenmodellen en speltechnieken maken het mogelijk om in de complexer wordende wereld met steeds meer data en meningen te komen tot verdiepende inzichten en verstandige beslissingen. Daarbij gebruik makend van een diversiteit aan meningen, expertise en lokale kennis en rekening houdend met kuddegedrag en groepsdruk. Op deze manier komt de echte collectieve wijsheid weer een stukje dichterbij.

Foto intro met dank aan Fotolia.