Online studeren met een MOOC: kansen & risico’s

De massive open online course (MOOC) lijkt een uitkomst in bange dagen. Een democratisch wereldwonder: gratis en voor iedereen toegankelijk onderwijs, van prestigieuze universiteiten over de hele wereld. Ik ben een van de meer dan 5.000 deelnemers aan Introduction to Communication Science, de eerste Nederlandse MOOC van de Universiteit van Amsterdam.

Wat is anders bij online studeren? Hoe zijn mijn ervaringen tot nu toe? Een verslag van binnenuit in twee delen. In dit eerste deel vertel ik over wat MOOC’s zijn, wie ze aanbieden, mijn ervaringen en de kansen en risico’s.

Wat is een MOOC?

De massive open online course (MOOC) is een vorm van onderwijs die zeer recent is over komen waaien uit Amerika, waar universiteiten al veel MOOC’s aanbieden. Het aantal deelnemers aan deze gratis online cursussen is onbegrensd. Er is ook geen bijzondere vooropleiding of voorkennis vereist. Toch wordt een hoge kwaliteit van onderwijs gegarandeerd.

Bekende universiteiten als Stanford, Harvard en het Massachusetts Institute of Technology (MIT), maar ook andere internationale spelers, gingen onze Universiteit van Amsterdam voor. Binnenkort volgen de universiteit van Leiden met The law of the European Union en TU Delft met Water Treatment Engineering, Solar Energy en Introduction to Aerospace Engineering.

De doorbraak van MOOC’s

De grootste aanbieder van weblessen is Coursera, een commerciële organisatie die nog geen jaar bestaat en nu al meer dan tweehonderd cursussen aanbiedt van dertig topuniversiteiten. Er hebben zich al 2,7 miljoen studenten ingeschreven. Twee andere grote Amerikaanse organisaties die min of meer hetzelfde doen zijn edX en Udacity. Voor de eerste cursus van Udacity over kunstmatige intelligentie in 2011 schreven zich 160.000 enthousiastelingen uit 190 landen in. Van hen haalden 23.000 de eindstreep. Dit betekende de definitieve doorbraak van MOOC’s.

In deze video vertelt Frank Benneker van UvA uitgebreid over de totstandkoming van hun eerste MOOC. In dit verband worden ook OER’s genoemd: open educational resources, open leermaterialen die vrij beschikbaar zijn voor (her)gebruik. Een MOOC onderscheidt zich hiervan door de cursusmatige opzet.

Leren met een MOOC: de docent op repeteerstand

Introduction to Communication Science is wereldwijd de eerste MOOC in de communicatiewetenschap.  Ik voel me bijna vereerd om deel uit te maken van dit stukje geschiedenis.

Geen ingeblikte colleges

De online cursus van UvA is Engelstalig en bestaat niet uit ingeblikte colleges maar uit speciaal voor dit doel gemaakte korte filmpjes. In acht clips per week wordt de theorie kernachtig uit de doeken gedaan: alle basisaspecten van communicatie – van geschiedenis en theorie tot invloed van de media op de maatschappij. Het fijne is dat je de video’s eindeloos kunt herhalen op die punten waar je de inhoud niet direct begrijpt. Doe dat maar eens na in de collegezaal!

Bij elk filmpje hoort een multiple choice-test die je vooral maakt om voor jezelf te controleren of je de lesstof hebt begrepen. De uitslagen van die testen tellen niet mee voor het eindexamen.

De docent als community manager

Bij elk filmpje zit ook een discussieforum en de dynamiek die daar ontstaat moet de eigenlijke meerwaarde toevoegen. Vragen, ideeën en discussies afkomstig van studenten uit verschillende windstreken en invalshoeken, dus de interactie tussen studenten onderling, bepalen de kracht van een MOOC. Er moet een ‘geïnformeerde discussie’ ontstaan, waarin de cursisten de theorie naar hun hand zetten. De docent wordt een community manager die zich zoveel mogelijk op de achtergrond houdt.

Bijvoorbeeld in een discussie over de Fourth Estate, een benaming voor de pers, werd gesproken over de mogelijke andere drie, de trias politica van Montesquieu: de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. Waar een juiste duiding in de dialoog blijft hangen stuurt docent Rutger de Graaf dan uiteindelijk bij door te verwijzen naar de kerk, de adel en het volk, en Edmund Burke als bedenker van de pers als Vierde Macht.

Het MOOC-platform: usability en privacy

Het MOOC-platform waar de UvA voor gekozen heeft is Sakai, een open source-omgeving ontwikkeld door universiteiten. Het heeft een aantal ouderwetse eigenaardigheden, die mij doen denken aan de rigide interface van Blackboard, een veelgebruikte elektronische leeromgeving. Maar het doet in de regel wat het doen moet, en dat is voor mij het belangrijkste.

Ik vind de filmpjes heel illustratief en gecomprimeerd. Voor Anne in deze video ligt dat anders: “Ik ben helemaal afgehaakt nu. [..] Het gaat maar door. Het is maar tekst, tekst, tekst, en dan is er weinig ruimte om het voor jezelf eerst te verwerken en dan ook nog te bedenken ‘Wat vind ik daar eigenlijk van?’”

Indeling kan handiger

Wat soms handiger kan is de indeling, zoals de menustructuur. UvA heeft hoofdknoppen gemaakt voor Course information, Lectures, Discussion forums en Beoordelingen. Onder Lectures kies ik dan vervolgens de juiste week en vind ik de acht video’s, plus de links naar de acht quizzes, de negen fora en de verdiepingsliteratuur op één pagina. Dat betekent veel scrollen en soms per ongeluk een forum aanklikken in plaats van een quiz, omdat die er bijna hetzelfde uitzien.

Onduidelijke businessmodellen

Een submenu-verdeling aan de linkerzijde in weeknummers en daaronder de bijbehorende Lectures, Quizzes en Discussion forums was voor mij logischer geweest. UvA  heeft bewust niet gekozen voor een van drie grote aanbieders Coursera, edX en Udacity. Het is nog te onduidelijk wat deze Amerikaanse ondernemingen zullen gaan doen en wat hun businessmodellen zijn. Wat gebeurt er bijvoorbeeld met de gegevens van studenten? En zijn de persoonsgegevens goed beschermd, zoals Europeanen dat graag willen?

De betekenis voor het onderwijs

Voor de onderwijsinstelling zelf is een MOOC een experimentele leerschool voor virtueel onderwijs. En een goede reclame. De UvA versterkt haar naamsbekendheid en bereikt er nieuwe studenten mee, bijvoorbeeld uit het buitenland, die daardoor een echte studie aan de universiteit gaan overwegen.

Onder de voorwaarde dat je de Engelse taal voldoende machtig bent openen MOOC’s echt de mogelijkheid tot ‘een leven lang leren’ voor iedereen. De vraag is wat ze gaan betekenen voor het bestaande Nederlandse onderwijsbestel waarin de kosten en het afgedwongen studeertempo steeds hoger komen te liggen.

Het businessmodel van universiteiten is gebaseerd op het aantal ingeschreven studenten en komt mogelijk onder druk te staan. Nu zijn universiteiten nog de enige instanties die een masterdiploma kunnen uitreiken. Wat gebeurt er als er een student allerlei MOOC’s heeft gevolgd en vervolgens bij een universiteit aanklopt voor een master?

Kansen & risico’s voor het onderwijs

Kortom: door de mondiale ontwikkelingen die niet te stoppen zijn ontstaan er kansen en risico’s voor het onderwijs. Critici vinden wel dat veel te veel mensen die zich inschrijven de online vakken niet afmaken. MOOC’s zouden niet geschikt zijn voor mensen die meer begeleiding nodig hebben. Of onderwijs volledig online is of niet: universiteiten kunnen zich onderscheiden door de kwaliteit van die begeleiding.

Wordt vervolgd

Ik ga het zelf zien en meemaken, want over vier weken kijkt de UvA-cursus terug op de deelname en ervaringen van de cursisten, en ik op de ervaring van mezelf. Deel twee van dit artikel zal dieper ingaan op de online didactiek en toetsing van een MOOC.

Reacties zijn welkom en zal ik zo mogelijk direct of in het volgende artikel beantwoorden.

De illustraties bij dit artikel zijn afkomstig uit Introduction to Communication Science en gemaakt door Mark van den Anker.